Przepisy umożliwiają odwołanie darowizny nawet, jeśli już ją wykonano. Oczywiście nie ma tu pełnej dowolności i darczyńca nie może podjąć takiej decyzji z byle powodu. Jeśli jednak obdarowany wykazywał tzw. rażącą niewdzięczność, będzie to już uzasadnione. W takim wypadku musi zwrócić przedmiot czy pieniądze, które otrzymał. Problem pojawia się jednak, gdy chodzi o odwołanie darowizny już sprzedanej czy nawet przekazanej w darowiźnie kolejnej osobie.
Kiedy zachodzi przypadek rażącej niewdzięczności?
Pojęcia rażącej niewdzięczności nie sprecyzowano w przepisach. W orzecznictwie przyjmuje się jednak, że w kategorii tej mieści się zachowanie polegające na naruszeniu podstawowych obowiązków ciążących na obdarowanym względem darczyńcy i których naruszenie obdarowany dotkliwie odczuwa. Rażąca niewdzięczność może więc polegać na przykład na odmowie niezbędnej pomocy dla darczyńcy. Innym przykładem będzie naruszenie jego dóbr osobistych, pobicie czy okradzenie.
W takiej sytuacji można przyjąć, że obdarowany nie zasługuje na darowiznę i darczyńca ma prawo ją odwołać, składając odpowiednie oświadczenie. Zgodnie z 898 § 2 Kodeksu cywilnego od tego momentu obdarowanego traktuje się tak samo jak bezpodstawnie wzbogaconego. Oznacza to, że ma on obowiązek zwrotu przedmiotu darowizny. Problem w tym, że nie zawsze ten przedmiot jeszcze posiada. W końcu równie dobrze mógł go przecież sprzedać albo przekazać osobie trzeciej.
Odwołanie darowizny już sprzedanej lub przekazanej innej osobie
Co do zasady przedmiot darowizny należy wydać w naturze. Jeśli więc obdarowany otrzymał na przykład mieszkanie, w momencie odwołania darowizny powinien przenieść własność nieruchomości na darczyńcę. Odwołanie darowizny już sprzedanej nie powoduje jednak, że strona może zwolnić się z obowiązku jej zwrotu. W takim wypadku zamiast wydać darowiznę w naturze, zapłaci po prostu jej równowartość.
Tutaj zastosowanie znajduje także przepis, zgodnie z którym obowiązek wydania korzyści obejmuje także wszystko, co w razie zbycia, utraty lub uszkodzenia zostało uzyskane w zamian za tę korzyść albo jako naprawienie szkody. Jeśli więc przykładowo obdarowany sprzedał samochód będący przedmiotem darowizny, zamiast pojazdu zwróci uzyskaną kwotę. Ta sama zasada obowiązuje w przypadku uszkodzenia przedmiotu darowizny – chociażby gdy obdarowany otrzymał odszkodowanie od ubezpieczyciela sprawcy kolizji.
Odwołanie darowizny a brak wzbogacenia
Nie zawsze jednak odwołanie darowizny już sprzedanej będzie w jakikolwiek sposób obciążać finansowo obdarowanego. Obowiązek zwrotu nawet bezpodstawnie uzyskanej korzyści wygasa w przypadku jej zużycia lub utracenia w taki sposób, że dana osoba nie jest już wzbogacona. Wydanie pieniędzy uzyskanych w darowiźnie na wakacyjny wyjazd będzie tego klasycznym przykładem. Inaczej już sprawa wygląda jeśli za otrzymaną kwotę obdarowany kupił na przykład nowe meble do mieszkania – w takim wypadku wciąż ma miejsce bezpodstawne wzbogacenie.
Nie oznacza to jednak, że po odwołaniu darowizny warto szybo przeznaczyć całą kwotę na wakacje, byle darczyńca nic nie otrzymał z powrotem. Przepis wprowadza tu bowiem pewne zastrzeżenie. Obowiązek zwrotu znajduje wciąż zastosowanie, jeśli bezpodstawnie zbogacony wyzbywając się korzyści czy ją zużywając, powinien był się liczyć z obowiązkiem zwrotu. Jeśli więc wyzbył się darowizny już po wykazaniu rażącej niewdzięczności, nie może uchylić się od jej zwrotu.
