Nie każdy pojazd należący do państwowych służb dysponuje specjalnymi przywilejami w ruchu drogowym. Nawet radiowóz czy karetka nie zawsze będą miały uprawnienia pojazdu uprzywilejowanego. Najprościej rzecz ujmując, kluczowe jest włączenie niebieskich świateł, sygnałów dźwiękowych i właściwych świateł. Żeby móc ignorować przepisy ruchu drogowego potrzeba czegoś jeszcze.
Pojazdem uprzywilejowanym będzie nie tylko karetka albo radiowóz, ale także samochód straży miejskiej
Specjalne uprawnienia pojazdu uprzywilejowanego służą temu, by właściwe pojazdy mogły możliwie szybko dotrzeć do swojego miejsca przeznaczenia. Ustawodawca obdarzył nimi całkiem sporo różnego rodzaju przypadków. Imponującą listę znajdziemy w art. 53 prawa o ruchu drogowym. Niektóre pozycje wydają się całkiem oczywiste: samochody policji, jednostki ochrony przeciwpożarowej czy zespoły ratownictwa medycznego. Z drogowych przywilejów mogą także korzystać prawie wszystkie służby specjalne. Pod tą kategorię podpadają także dygnitarze wożeni przez Służbę Ochrony Państwa, którym się bardzo spieszy. Część przypadków jest jeszcze ciekawsza.
Większego zdumienia z pewnością nie budzą uprawnienia pojazdu uprzywilejowanego dla pojazdów ratownictwa górskiego, wodnego oraz chemicznego, choć warto odnotować ich istnienie. Podobnie jest z Inspekcją Transportu Drogowego oraz samochodami wykorzystywanymi przez Służbę Celno-Skarbową. Pojazdem uprzywilejowanym może być także sprzęt wykorzystywany przez wojsko i Straż Graniczną. Dość osobliwymi pozycjami na liście są Służba Parku Narodowego oraz straże gminne.
Co ważne: uprawnienia pojazdu uprzywilejowanego może mieć także samochód używany w związku z ratowaniem życia lub zdrowia ludzkiego. Wystarczy, że taki pojazd otrzyma specjalne zezwolenie od ministra właściwego do spraw wewnętrznych. Przy czym prawo o ruchu drogowym wyraźnie wskazuje, że ma ono charakter czasowy i wygasa wraz z okolicznościami uzasadniającymi jego wydanie.
W praktyce pozostali kierowcy powinni uważać na dwa uprawnienia pojazdu uprzywilejowanego. Pierwszy to oczywiście konieczność ułatwienia mu przejazdu, jeśli zachodzi taka potrzeba. Drugim jest prawo do ignorowania znaków drogowych i sporej części zasad ruchu drogowego. Obydwa różni to, kiedy pojazd uprzywilejowany może z nich korzystać.
Każdy kierowca ma obowiązek ułatwić przejazd każdemu pojazdowi uprzywilejowanemu
Art. 9 prawa o ruchu drogowym nakazuje uczestnikom ruchu drogowego określone zachowanie, jeśli w pobliżu znajduje się pojazd uprzywilejowany. Ułatwienie przejazdu wcale nie jest takim jednoznacznym pojęciem, jak by się wydawało. Jeśli bowiem przejazd nie jest w żaden sposób utrudniony, to co właściwie powinniśmy zrobić? Rozsądną odpowiedzią jest „dać się wyprzedzić”, albo wręcz „nic”. Dlatego ustawodawca postanowił doprecyzować, w którym momencie kierowcy powinni stosować tzw. korytarz życia. W tym przypadku kluczowy jest ust. 2 przywołanego przepisu
W warunkach zwiększonego natężenia ruchu pojazdów utrudniającego swobodny przejazd pojazdu uprzywilejowanego w celu umożliwienia swobodnego przejazdu tego pojazdu:
1) na jezdni z dwoma pasami ruchu w tym samym kierunku kierujący pojazdem poruszający się lewym pasem ruchu jest obowiązany usunąć się z drogi przejazdu pojazdu uprzywilejowanego przez zjechanie jak najbliżej lewej krawędzi pasa ruchu, a kierujący pojazdem poruszający się prawym pasem ruchu jest obowiązany usunąć się z drogi przejazdu pojazdu uprzywilejowanego przez zjechanie jak najbliżej prawej krawędzi pasa ruchu;
2) na jezdni z więcej niż dwoma pasami ruchu w tym samym kierunku kierujący pojazdem poruszający się skrajnym lewym pasem ruchu jest obowiązany usunąć się z drogi przejazdu pojazdu uprzywilejowanego przez zjechanie jak najbliżej lewej krawędzi pasa ruchu, a kierujący pojazdami poruszający się pozostałymi pasami ruchu są obowiązani usunąć się z drogi przejazdu pojazdu uprzywilejowanego przez zjechanie jak najbliżej prawej krawędzi pasów ruchu.
Innym kierowcom nie wolno korzystać z tak utworzonego korytarza. Wyjątek stanowią tutaj pojazdy zarządów dróg i pomocy drogowej, które akurat biorą udział w akcji ratunkowej.
Uprawnienia pojazdu uprzywilejowanego wymagają emitowania właściwych sygnałów dla reszty uczestników ruchu
Warto także wspomnieć, że konieczność utworzenia „korytarza życia” dotyczy każdego pojazdu uprzywilejowanego, który utknął w korku. Dotyczy to także wspomnianych już dygnitarzy w limuzynach SOP. Wystarczy, że taki pojazd spełni wymogi wskazane w art. 2 prawa o ruchu drogowym.
38) pojazd uprzywilejowany – pojazd wysyłający sygnały świetlne w postaci niebieskich świateł błyskowych i jednocześnie sygnały dźwiękowe o zmiennym tonie, jadący z włączonymi światłami mijania lub drogowymi; określenie to obejmuje również pojazdy jadące w kolumnie, na której początku i na końcu znajdują się pojazdy uprzywilejowane wysyłające dodatkowo sygnały świetlne w postaci czerwonego światła błyskowego;
Uprawnienia pojazdu uprzywilejowanego nie obejmują żółtych czy pomarańczowych świateł. Nie dotyczą także właściwych pojazdów, które nie wydają żadnych sygnałów. Pojazdem uprzywilejowanym z pewnością nie jest pojedynczy wojskowy samochód pędzący nieprzepisowo gdzieś po podlaskich miejscowościach.
Włączone niebieskie światła są na tyle jednoznacznym znakiem, że jego wykorzystywanie przez osoby nieuprawnione stanowi wykroczenie. Zgodnie z art. 96a kodeksu wykroczeń, karane jest nie tylko aktywne używanie sygnałów zastrzeżonych dla pojazdów uprzywilejowanych, ale nawet posiadanie urządzeń do ich wydawania. W pierwszym przypadku sprawcę czeka 14 dni aresztu lub grzywna. Areszt nie występuje przy samym posiadaniu. W obydwu przypadkach mamy także do czynienia z obligatoryjnym przepadkiem takich urządzeń.
Co ciekawe, pojazdy uprzywilejowane mimo wszystko powinny się stosować do przepisów ruchu drogowego. Są jednak pewne wyjątki pozwalające im na ignorowanie przepisów o ruchu pojazdów, zatrzymaniu i postoju oraz do znaków i sygnałów drogowych. Muszą uczestniczyć w akcji związanej z ratowaniem życia, zdrowia ludzkiego lub mienia albo koniecznością zapewnienia bezpieczeństwa lub porządku publicznego. Alternatywę stanowi przejazd kolumny pojazdów uprzywilejowanych.
