Utrata ważności dowodu osobistego to spory problem. W drastycznych przypadkach brak ważnego dokumentu tożsamości może skutkować grzywną (w kwocie nawet 5000 złotych). W mniej drastycznych to niemożliwość opuszczenia kraju czy problem z załatwianiem spraw formalnych. Utratę ważności dowodu osobistego łatwo przeoczyć, bo niestety nikt nam nie przypomina o konieczności wyrobienia nowego dokumentu.
O utracie ważności dowodu osobistego nikt nie przypomina
Dowód osobisty w Polsce jest ważny 10 lat w przypadku osób pełnoletnich i 5 lat w przypadku niepełnoletnich posiadaczy dokumentu. Dekada to naprawdę sporo czasu, w związku z czym trudno się dziwić, że utrata ważności dowodu osobistego może zostać przeoczona – przecież wyrabiamy go na tyle rzadko, że zwykle zapominamy o ograniczonej ważności dokumentu.
Niestety, o zbliżającym się terminie utraty ważności dowodu osobistego nikt nam nie przypomina, o ile nie korzystamy z Profilu Zaufanego czy aplikacji mObywatel (tam bowiem pojawiają się informacje na temat utraty ważności dokumentu). Czasem o konieczności wymiany dokumentu przypomina bank (któremu zależy na uniknięciu problemów z kontem). Jeżeli jednak osobą zainteresowaną jest senior, który nie korzysta z dobrodziejstw cyfryzacji, nie może liczyć na żadne przypomnienie.
Utrata ważności dowodu osobistego może pokrzyżować plany
Dowody osobiste wyrabia się w Urzędzie Stanu Cywilnego w gminie miejsca zamieszkania. O ile wniosek można złożyć szybko, to na wydanie nowego dokumentu trzeba już trochę poczekać – zwykle 30 dni (a w szczególnych przypadkach nawet dłużej). W sytuacji, kiedy dokument już stracił ważność, istnieje ryzyko, że przez miesiąc będziemy mieli problem z załatwieniem spraw formalnych, a także nie będziemy mieć możliwości opuszczenia kraju (tak, nawet w strefie Schengen dokument tożsamości w postaci dowodu osobistego jest wymagany do przekroczenia granicy państwa). Oczywiście można ratować się paszportem, jednak w czasie, gdy granice w większości krajów europejskich są otwarte, nie wszyscy decydują się na jego wyrobienie.
Utrata ważności dowodu osobistego może wiązać się również z karą finansową, a konkretnie z grzywną. Zgodnie z art. 79 ustawy o dowodach osobistych, uchylanie się od obowiązku posiadania lub wymiany dowodu osobistego, podlega karze ograniczenia wolności, lub grzywny. Oczywiście, żeby zostać ukaranym za brak dowodu osobistego, trzeba się naprawdę postarać, jednak prawo przewiduje taką możliwość.
Rzecznik Praw Obywatelskich zauważył problem, jednak tylko w odosobnionych przypadkach
Do problemu związanego z informowaniem o utracie ważności dowodu osobistego odniósł się ostatnio Rzecznik Praw Obywatelskich. Sprawa dotyczy projektu rozporządzenia MSWiA w sprawie wzoru dowodu osobistego, jego wydawania i odbioru oraz utraty, uszkodzenia, unieważnienia i zwrotu. Jak wskazał RPO, o ile sam dokument nie budzi zastrzeżeń, to należałoby go uzupełnić:
W projekcie rozporządzenia brakuje regulacji nakładających na organ gminy obowiązek poinformowania posiadacza dowodu osobistego, że jego dokument tożsamości został unieważniony w związku z dokonanymi z urzędu zmianami w rejestrze PESEL dotyczącymi danych zawartych w jego dowodzie osobistym. Takie pominięcie może prowadzić do negatywnych skutków w sferze praw przynależnych obywatelom. Dowodem na to są zgłaszane Rzecznikowi przypadki naruszania konstytucyjnej wolności poruszania się i opuszczania terytorium RP. Doświadczyli ich obywatele, którzy zostali zatrzymani podczas odprawy granicznej, którzy nie wiedzieli, że posługują się unieważnionym dowodem osobistym, który jest dokumentem uprawniającym do przekraczania granic państw członkowskich Unii Europejskiej.
RPO słusznie wskazał, że w sytuacji, gdy wprowadzane są zmiany w rejestrze PESEL, dowód osobisty może stracić ważność, niezależnie od tego, kiedy i na jak długo został wydany. W takiej sytuacji zdecydowanie należy poinformować obywatela o problemie. Patrząc jednak z punktu widzenia wygody ogółu, należałoby postulować raczej o wprowadzenie obowiązkowych (automatycznych) powiadomień dla wszystkich, których dowód osobisty traci ważność – niezależnie od przyczyny utraty ważności.
