Co do zasady pracownikowi przysługuje wynagrodzenie jedynie za czas pracy. W przepisach przewidziane są jednak także sytuacje, w których wynagrodzenie będzie wypłacane również gdy praca nie była świadczona. Jednym z takich przypadków jest prawo powstrzymania się od pracy w sytuacji zagrożenia.
Kiedy pracownik ma prawo powstrzymania się od pracy?
Zgodnie z artykułem 210. Kodeksu pracy prawo powstrzymania się od pracy przysługuje pracownikowi w przypadku gdy warunki pracy nie odpowiadają przepisom bezpieczeństwa i higieny pracy oraz stwarzają bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia i życia pracownika albo wykonywana przez niego praca stwarza niebezpieczeństwo dla zdrowia i życia innych osób.
Konieczna jest więc bezpośredniość związku między warunkami pracy a zagrożeniem dla zdrowia i życia pracowników. Zgodnie z uchwałą Sądu Najwyższego z 6 lutego 2014 roku (I UK 318/13) o takiej bezpośredniości można mówić wówczas, gdy zagrożenie jest wynikiem samego naruszenia przepisów BHP. Nie ma więc konieczności wystąpienia dodatkowej przyczyny. Zagrożenie musi być konkretne i realnie zagrażać zdrowiu i życiu pracowników.
O powstrzymaniu się od pracy trzeba zawiadomić przełożonego
Kolejnym warunkiem, jaki musi spełnić pracownik, jest niezwłoczne zawiadomienie o powstrzymaniu się od pracy. Jeśli tego nie zrobi, powstrzymanie się od wykonania pracy zostanie potraktowane jako naruszenie przez pracownika obowiązku wykonywania pracy.
Oddalenie się z miejsca wykonywania pracy
Może się jednak zdarzyć, że samo prawo powstrzymania się od pracy nie pozwoli usunąć zagrożenia. Wówczas pracownik może nie tylko przerwać pracę, ale i oddalić się z miejsca zagrożenia. Konieczne jest jednak pozostawanie nadal w dyspozycji pracodawcy. Pracownik nie będzie więc mógł swobodnie opuścić zakładu pracy i udać się do domu. O oddaleniu się z miejsca stanowiącego zagrożenie musi ponadto niezwłocznie zawiadomić przełożonego.
Brak negatywnych konsekwencji dla pracownika
Jeśli pracownik wykorzysta prawo powstrzymywania się od pracy w celu usunięcia zagrożenia albo nawet oddali się z miejsca zagrożenia, gdy uzna to za konieczne, nie może ponieść z tego tytułu jakichkolwiek niekorzystnych konsekwencji. Zachowa także prawo do zapłaty wynagrodzenia. Inaczej sytuacja będzie wyglądać w przypadku stwierdzenia braku podstaw do powstrzymania się od pracy. Pracodawca może wówczas skorzystać z kary porządkowej dla pracownika, udzielając mu nagany albo upomnienia albo dokonać zwolnienia z zachowaniem lub bez zachowania okresu wypowiedzenia.
Inne przypadki, w których przysługuje prawo wstrzymania się od pracy
Nie tylko w przypadkach zagrożenia pracownik może powstrzymać się od wykonania pracy. Kolejną sytuacją, która do tego uprawnia, jest praca wymagająca szczególnej sprawności psychofizycznej. Pracownik może powstrzymać się od jej wykonywania po uprzednim zawiadomieniu przełożonego, jeśli jego stan psychofizyczny nie zapewnia bezpiecznego wykonywania pracy i stwarza zagrożenie dla innych osób.
Stan psychofizyczny nie został zdefiniowany w Kodeksie pracy. Nie musi być jednak wcale stanem, który uzasadniałby uzyskanie zwolnienia lekarskiego. Może to być nawet złe samopoczucie psychiczne czy przemęczenie. Przy pracach wymagających szczególnej sprawności psychofizycznej pracownik podejmie decyzję o powstrzymaniu się od pracy, dokonując oceny swoich możliwości psychofizycznych, korzystając przy tym z wiedzy o swoim stanie zdrowia czy wiedzy zdobytej podczas instruktażu stanowiskowego. Czas powstrzymywania się od pracy z powodu złego stanu psychofizycznego traktowany jest jako usprawiedliwiony brak świadczenia pracy. Wynagrodzenie nie będzie wówczas przysługiwać.
Kiedy wymagana jest szczególna sprawność psychofizyczna?
Ocena, czy dana praca wymaga szczególnej sprawności psychofizycznej, nie należy jednak do pracownika. Kwestia ta uregulowana została w drodze rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej wydanego w porozumieniu z Ministrem Zdrowia i Opieki Społecznej. Wśród wymienionych prac znajduje się między innymi praca przy obsłudze żurawi wieżowych czy praca kontrolera ruchu lotniczego, ale także praca kaskadera filmowego czy tresera dzikich zwierząt i akrobatów cyrkowych.
