Matka małoletniego wnuka domagała się zachowku od swojej siostry, która odziedziczyła spadek po matce, który ona z kolei wcześniej odrzuciła. Nadążacie? Tak, to kolejna skomplikowana sprawa o zachowek w wydaniu polskich przepisów spadkowych. Wracając jednak do istoty – czy zachowek należy się wnukowi?
Wnuk domagał się zachowku po śmierci swojej babci. Jego matka, zanim znaleziono testament, zrzekła się spadku. Po znalezieniu testamentu, kiedy okazało się, że nie została powołana do spadku, wystąpiła o zachowek w imieniu małoletniego syna. Czy w takiej sytuacji otrzyma spadek? Czy w ogóle wnuk może dochodzić zapłaty zachowku?
Zachowek dla wnuka
Zachowek po dziadkach przysługuje w ściśle określonych sytuacjach. Zgodnie z przepisami prawa spadkowego wnukowie dziedziczą po dziadkach tylko w sytuacji, gdy otwarcia spadku nie dożyją ich rodzice, lub gdy w momencie powołania do dziedziczenia odrzucą oni spadek. Przysługujący wnukom zachowek wyniesie w takiej sytuacji połowę wartości dziedziczonego majątku albo – jeżeli są małoletni – dwie trzecie.
Teoretycznie zachowek może więc przysługiwać wnukom, pod warunkiem oczywiście, że nie zostały one wydziedziczone. Przyczyny wydziedziczenia muszą odnosić się do nich bezpośrednio. Powody, dla których spadkodawca zdecydował się na wydziedziczenie dzieci, nie mogą automatycznie rozciągać się na dalszych zstępnych.
Dlaczego więc powyższa sytuacja jest tak skomplikowana? Wszystko przez dwa systemy dziedziczenia. Matka zrzekła się spadku w momencie, w którym nie wiedziała o istnieniu testamentu. W świetle prawa traktowana jest więc jak osoba, która nie dożyła otwarcia spadku. Jeżeli spadek dziedziczony byłby w dalszym ciągu na podstawie ustawy, w jej miejsce dziedziczyłby jej syn. Do dziedziczenia ustawowego jednak nie doszło. Zamiast tego przedłożony został testament, z którego wynikało, że spadek odziedziczy siostra zainteresowanej. Kto w takiej sytuacji powinien wystąpić o zachowek?
Zdaniem Sądu Najwyższego (sygn. akt III CZP 23/19) w takiej sytuacji zachowek nie przysługuje wnukowi. Dlaczego? Bo oświadczenie matki o odrzuceniu spadku zostało złożone w odniesieniu do innej podstawy dziedziczenia (ustawowej, nie testamentowej). Jaki praktyczny wniosek płynie z powyższej sprawy? Przede wszystkim pokazuje, że wnukowie mogą wystąpić z żądaniem zapłaty zachowku tylko w ściśle określonej sytuacji, w dodatku niebudzącej wątpliwości prawnych. Wnuk może dochodzić zachowku tylko jeżeli zostałby powołany do dziedziczenia. Nie da się więc pominąć kolejności.
