Odszkodowanie od rodziców alkoholików za zniszczone dzieciństwo i życie? Niech drżą wszyscy, którzy ośmielą się wyrządzić krzywdę dziecku nienarodzonemu! I nie, nie chodzi nam o to, że przystąpiliśmy do „jedynej słusznej partii” i będziemy walczyć a aborcją. Chodzi o przepis kodeksu cywilnego, który jest batem na pijące matki, bijących ojców, czy nieodpowiedzialnych lekarzy.
W prawie występuję ochrona „nasciturusa”, czyli dziecka poczętego. Przepis ten ma sprawić, że jeżeli już dzieci się rodzą, niech rodzą się zdrowe. W związku z tym, jeżeli ktoś swoim działaniem przyczynił się do uszkodzenia płodu, co zaowocowało problemami po przyjściu dziecka na świat, dziecko to może dochodzić odszkodowania od rodziców.
Szkodę w życiu płodowym można wyrządzić łatwiej niż nam się wydaje
Art. 446(1) kodeksu cywilnego stanowi, że z chwilą urodzenia dziecko może żądać naprawienia szkód doznanych przed urodzeniem. To forma ochrony prawnej, która ma zagwarantować bezpieczeństwo dziecka. Akcent należy położyć w tym przypadku na słowo „dziecka” (a nie płodu), ponieważ warunkiem skorzystania z możliwości dochodzenia odszkodowania jest urodzenie żywego dziecka. To nie matka, ojciec, kurator, opiekun, czy przedstawiciel ustawowy mają prawo do wytoczenia powództwa o odszkodowanie od rodziców za szkody odniesione w życiu płodowym. Tę kompetencję ma tylko dziecko (oczywiście dziecko nie ma zdolności procesowej, tak więc w ewentualnym postępowaniu musi być odpowiednio reprezentowane).
Jeżeli dziecko urodzi się nieżywe bądź dojdzie do poronienia, roszczenie będzie przysługiwało matce i będzie ono miało inną podstawę prawną. Wytoczenie przez dziecko powództwa o naprawienie szkody doznanej przed urodzeniem w żaden sposób nie blokuje możliwości dochodzenia odszkodowania przez rodziców – oczywiście z innej podstawy prawnej.
Czym jednak jest szkoda prenatalna?
Pojęcie szkody prenatalnej może wydawać się niejasne. Z pewnością musi być to szkoda powstała przed urodzeniem dziecka (lub w trakcie porodu, jednak o tym później). W polskim systemie prawnym nie istnieje jednak jednoznaczna definicja pojęcia „szkody prenatalnej”. Przyjąć więc należy, że mowa o wszystkich działaniach, które w jakiś sposób przyczyniły się do pogorszenia jakości życia dziecka, a wystąpiły przed jego urodzeniem.
Podstawowym przykładem szkody prenatalnej jest spożywanie przez matkę w okresie ciąży alkoholu. Alkohol może doprowadzić do wystąpienia Alkoholowego Zespołu Płodowego (FAS), co powoduje m.in. pogorszenie sprawności umysłowej dziecka oraz liczne problemy rozwojowe. W tym przypadku to matka będzie zobowiązana do naprawienia szkód, jakie w życiu płodowym wyrządziła swojemu dziecku.
Odszkodowanie od rodziców alkoholików za zniszczone dzieciństwo i życie?
Innym przykładem szkody płodowej jest przemoc (nie tylko domowa). Uderzenie kobiety ciężarnej może spowodować na przykład uszkodzenie płodu (mechaniczne) lub niedotlenienie płodu. Jeżeli w związku z tym dziecko urodzi się niepełnosprawne, chore lub pojawią się jakiekolwiek powikłania, dziecku będzie przysługiwało roszczenie o naprawienie szkody względem sprawcy przemocy.
Warto wspomnieć, że szkody prenatalne mogą być również spowodowanie nieodpowiednim leczeniem, czy też błędami medycznymi. Odpowiedzialność lekarza prowadzącego ciążę, a także lekarzy przepisujących ciężarnej kobiecie określone leki jest więc ogromna.
Szkodę w życiu płodowym może spowodować również odmowa uzasadnionego w świetle przepisów prawa zabiegu aborcji. Jeżeli w następstwie odmowy przeprowadzenia zabiegu przerwania ciąży urodzi się chore dziecko, będzie przysługiwało mu roszczenie o naprawienie szkód prenatalnych (takie przynajmniej stanowisko prezentuje Grzegorz Karaszewski w komentarzu do kodeksu cywilnego pod redakcją Jerzego Ciszewskiego i Piotra Nazaruka).
Warto również zwrócić uwagę, że w komentarzach dominuje teza, że szkodę prenatalną można wyrządzić nawet przed poczęciem dziecka. Głównie chodzi o niewłaściwe leczenie matki w okresie poprzedzającym ciążę, jeżeli spowodowało ono uszczerbek w życiu płodowym.
Szkody prenatalne w orzecznictwie sądów
Chociaż sprawy o naprawienie szkód, których dziecko doznało w życiu płodowym, rzadko trafiają na wokandę, to można znaleźć kilka ciekawych wyroków. Jeden z nich został wydany w marcu 2011 roku przez Sąd Najwyższy (I CSK 389/10). Skład sędziowski stwierdził, że:
Błędne działania lekarzy skierowane przeciwko matce w trakcie porodu wyrządzające szkodę dziecku znajdującemu się w jej łonie, gdyż naruszenie zdrowia dziecka nastąpiło w chwili uszkodzenia płodu, a objawy po urodzeniu, były tylko konsekwencją wcześniejszego uszkodzenia płodu (art. 446(1) k.c.).
Takie stanowisko Sądu Najwyższego wynika z faktu, że „narodziny” są rozumiane, jako ostatecznie odłącznie organizmu dziecka od organizmu matki, a więc mówimy o przecięciu pępowiny. Wszystko, co stanie się wcześniej, a więc w trakcie porodu, będzie jeszcze wchodzić w zakres szkód prenatalnych.
Innym ciekawym wyrokiem jest sprawa, którą zajął się Naczelny Sąd Administracyjny w lipcu 2006 roku (II OSK 986/05). Skład sędziowski stwierdził, że przetrzymywanie ciężarnej kobiety w nieodpowiednich warunkach również jest przyczyną wystąpienia szkód prenatalnych. Wyrok ten był wówczas istotny z punktu widzenia dzieci urodzonych w czasie II wojny światowej oraz krótko po niej. NSA stwierdził, że:
Na mocy art. 4 ust. 1 pkt 1 lit. a i b w zw. z lit. c ustawy z 24 stycznia 1991 r. o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego (Dz. U. z 2002 r. Nr 42, poz. 371 ze zm.) w zw. z art. 4461 k.c. uprawnienia określone w tej ustawie przysługują także dziecku poczętemu, którego matka przebywała w okresie ciąży z przyczyn politycznych, narodowościowych, religijnych i rasowych w hitlerowskich więzieniach, obozach koncentracyjnych i ośrodkach zagłady, bądź w innych miejscach odosobnienia, w których warunki pobytu nie różniły się od warunków w obozach koncentracyjnych, a osoby tam osadzone pozostawały w dyspozycji hitlerowskich władz bezpieczeństwa.
Przedawnienie się roszczenia o szkody odniesione w życiu płodowym
Najwięcej spraw, dotyczących szkód w życiu płodowym dotyczy błędów medycznych. Brak skierowania na badania prenatalne, niewłaściwe prowadzenie ciąży, czy też niewłaściwe przeprowadzenie porodu to lwia część spraw z art. 446(1) kodeksu cywilnego.
Spraw przeciwko rodzicom o naprawienie szkód odniesionych w życiu płodowym wciąż trafia bardzo mało. Ciężko stwierdzić, co jest tego przyczyną. Być może brak świadomości dzieci, które odniosły w życiu płodowym szkody, a być może fakt, że najczęściej mowa o rodzinach patologicznych, tak więc naprawienie szkody (głównie rozumiane jako rekompensata finansowa) jest raczej nierealne. Z pewnością przyczyną nie jest przedawnienie roszczeń, ponieważ bieg terminu przedawnienia roszczeń, które przysługują dzieciom przeciwko rodzicom, nie rozpoczyna się, a jeżeli się rozpoczął, to zawiesza się przez czas trwania władzy rodzicielskiej. Tak więc najczęściej dziecko może wytoczyć powództwo o naprawienie szkód prenatalnych po osiągnięciu pełnoletniości. Odszkodowanie od rodziców alkoholików za zniszczone dzieciństwo jest zatem możliwe i wykonalne.
