Leki dostępne bez recepty, zwane OTC, można kupić niemal wszędzie – w sklepach spożywczych, na stacjach benzynowych, a nawet przy kasach samoobsługowych. Ich łatwa dostępność rodzi poważne obawy.
Substancje uzależniające zawarte w popularnych lekach, jak pseudoefedryna, dekstrometorfan czy kodeina, mogą doprowadzić do ich nadużywania przez pacjentów, a nawet uzależnienia.
Leki OTC na cenzurowanym
Leki bez recepty są przeznaczone do krótkotrwałego leczenia najczęstszych dolegliwości: bólu, kaszlu czy przeziębienia. W aż 94 proc. ich sprzedaż odbywa się w aptekach. Problemem jest jednak rosnąca dostępność takich leków w supermarketach, drogeriach czy przez internet. Błędna samodiagnoza, niewłaściwe dawkowanie lub przedłużone stosowanie mogą pogorszyć stan zdrowia pacjenta, a także opóźnić zdiagnozowanie poważniejszych chorób.
Pod koniec listopada Najwyższa Izba Kontroli opublikowała tekst dotyczący lat 2019–2023, w którym krytycznie oceniono dopuszczanie leków OTC na rynku oraz nadzór nad ich obrotem i reklamą. Kontrolerzy zwrócili uwagę na łatwość ich zakupu, bo można kupić je zarówno w aptekach, jak i w sklepach spożywczych. Najwięcej takich produktów oferują sklepy wielkopowierzchniowe. Brak dostatecznej kontroli nad sprzedażą w kasach samoobsługowych umożliwia dzieciom i młodzieży zakup leków w dowolnych ilościach.
Raport wskazał na niedostateczne zabezpieczenia przed dostępem dzieci do tych produktów. Umieszczanie leków w pobliżu słodyczy może sugerować ich nieszkodliwość. Taki sposób ekspozycji dodatkowo zwiększa ryzyko przypadkowego spożycia przez najmłodszych.
Pseudoefedryna to dla NIK-u problem
Szczególną uwagę kontrolerzy zwrócili na pseudoefedrynę, obecnie stosowaną w wielu lekach na przeziębienie czy zatkany nos. Działa ona pobudzająco na układ współczulny. Pseudoefedryna maskuje objawy choroby, zamiast leczyć jej przyczynę. Tymczasem pacjent, który powinien udać się do lekarza, często ogranicza się do samodzielnego stosowania tych leków i opóźnia właściwą terapię.
Komitet ds. Bezpieczeństwa Leków Europejskiej Agencji Leków bada możliwe powiązania pseudoefedryny z zespołem odwracalnej tylnej encefalopatii i zespołem odwracalnego skurczu naczyń mózgowych. Wyniki badań mogą zdecydować o dalszym stosowaniu tej substancji w Unii Europejskiej.
Ministerstwo Zdrowia zapowiedziało prace nad ograniczeniem dostępności leków OTC
Jednym z rozważanych rozwiązań jest wprowadzenie minimalnego wieku (16 lat) dla osób kupujących te produkty w sklepach pozaaptecznych. To pewnie pomogłoby rozwiązać problem, o którym zaalarmowała NIK. Tylko w latach 2020–2022 liczba zatruć lekami, w tym OTC, wśród osób w wieku od 12 do 18 roku życia, wzrosła z niemal 4 tys. do ponad 7 tys. osób.
Dyskusja na temat zmian w systemie dystrybucji leków OTC jest konieczna, ale trudna. Wprowadzenie ograniczeń może poprawić bezpieczeństwo pacjentów, aczkolwiek wymaga wypracowania rozwiązań, które nie utrudnią dostępu do leków tym, którzy rzeczywiście ich potrzebują.
