Śmierć jest jednym z tych zdarzeń w życiu, które poza ogromnym ładunkiem emocjonalnym niesie za sobą doniosłe skutki w sensie prawnym. Nie bez przyczyny prawo spadkowe oraz dziedziczenie ustawowe były bardzo rozwinięte już w starożytnych systemach prawnych. Jak wygląda dziedziczenie ustawowe w Polsce?
Dziedziczenie to nic innego jak wejście w prawa i obowiązki zmarłej osoby. Na całkiem wczesnym etapie rozwoju społeczeństwa uznały, że moralne i zasadne jest, aby osoby najbliższe zmarłego kontynuowały zarządzanie pozostawionym przez niego majątkiem lub spłaciły zaciągnięte przez niego zobowiązania. To jest dla nas tak naturalne, że paradoksalnie ciężko wytłumaczyć czym tak w zasadzie jest spadek. Dziedziczenie zawsze kojarzy się z testamentem, a więc dokumentem, w którym spadkobierca jeszcze za życia rozdziela swój majątek pomiędzy swoich krewnych i przyjaciół. Co się dzieje w sytuacji, kiedy zmarły nie zdążył bądź w ogóle nie pomyślał o napisaniu testamentu?
Dziedziczenie ustawowe
Dziedziczenie ustawowe zachodzi w każdym przypadku, kiedy spadkobierca nie pozostawił po sobie testamentu. Dziedziczenie ustawowe jest uregulowane w kodeksie cywilnym i rządzi się określonymi zasadami. Przede wszystkim ustala ścisłą kolejność osób, które są powoływane do spadku oraz ich udziały w masie spadkowej. Kodeks cywilny podzielił ewentualnych spadkobierców na cztery grupy w kolejności od ich stopnia bliskości względem zmarłego. Za piątą grupę uznaje się również Skarb Państwa, który dziedziczy po zmarłym ostatni w kolejce.
Dziedziczenie ustawowe – I grupa spadkowa
W pierwszej kolejności do spadku powoływani są dzieci zmarłego oraz jego małżonek. Wszyscy dziedziczą w częściach równych, lecz udział małżonka w spadku nie może być mniejszy niż 1/4 całości. Jeżeli zatem zmarły mężczyzna pozostawił po sobie żonę i dwójkę dzieci, to każdy z nich odziedziczy po 1/3 majątku zmarłego. Jeżeli jednak pozostawi żonę i czwórkę dzieci, to żona odziedziczy 1/4, a pozostała część spadku zostanie podzielona po równo pomiędzy dziećmi zmarłego. W przypadku, gdy dziecko spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, ta część spadku przypada na wszystkich pozostałych.
Dziedziczenie ustawowe – II grupa spadkowa
Jeżeli zmarły nie posiadał dzieci, do spadku powołuje się jego małżonka oraz rodziców. Udział każdego z rodziców wynosi po 1/4 całości spadku. Jeżeli zmarły nie miał małżonka, dziedziczą jego rodzice w równych częściach. W tej grupie dziedziczy również rodzeństwo zmarłego w przypadku, gdy jedno z rodziców nie dożyło otwarcia spadku. Rodzeństwu zmarłego przypada udział zmarłego rodzica. Jeżeli rodzeństwo zmarłego nie dożyło otwarcia spadku, w jego miejsce wstępują dzieci rodzeństwa. Jeżeli do spadku powołany jest małżonek i inne osoby z tej grupy, udział w spadku małżonka wynosi zawsze połowę. Jeżeli zmarły pozostawił wyłącznie małżonka, cały spadek przypada właśnie jemu.
Dziedziczenie ustawowe – III grupa spadkowa
W przypadku, gdy zmarły nie pozostawił zstępnych, małżonka, rodziców, rodzeństwa i zstępnych rodzeństwa, cały spadek przypada jego dziadkom. Ci dziedziczą w równych częściach. W przypadku, gdy któryś z dziadków nie dożył otwarcia spadku, przypadający jemu udział przechodzi na jego zstępnych.
Dziedziczenie ustawowe – IV grupa dziedziczenia
W tej grupie dziedziczą pasierbowie zmarłego. Warunkiem powołania ich do spadku jest to, żeby ich biologiczni rodzice nie dożyli otwarcia spadku.
Dziedziczenie ustawowe – dziedziczenie przez Skarb Państwa
W sytuacji, gdy zmarły nie pozostawił po sobie żadnych spadkobierców z powyższych grup, do spadku powołuje się gminę, w której zmarły miał ostatnie miejsce swojego zamieszkania. Jeżeli taki zmarły mieszkał poza granicami kraju, spadek przypada Skarbowi Państwa.
W braku małżonka spadkodawcy, jego krewnych i dzieci małżonka spadkodawcy, powołanych do dziedziczenia z ustawy, spadek przypada gminie ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy jako spadkobiercy ustawowemu. Jeżeli ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy w Rzeczypospolitej Polskiej nie da się ustalić albo ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy znajdowało się za granicą, spadek przypada Skarbowi Państwa jako spadkobiercy ustawowemu.
Zasady, którymi rządzi się dziedziczenie ustawowe, w teorii są proste. W praktyce prawidłowe ustalenie spadkobierców może nastręczać wiele trudności, zwłaszcza więzy rodzinne mogą być bardzo skomplikowane. Warto jednak wiedzieć, że dla spadkobrania zupełnie obojętne jest to, czy dzieci zmarłego pochodzą z małżeństwa, czy pochodzą ze związków pozamałżeńskich. Dzieci przysposobione traktuje się tak samo, jak dzieci biologiczne. Ustrój majątkowy małżonków również nie ma znaczenia dla dziedziczenia. Warto jednak pamiętać, że rozwód powoduje wyłączenie z dziedziczenia. Wyjątkiem jest sytuacja, w której zmarły jeszcze za życia wystąpił o separację lub rozwód z winy małżonka, a to żądanie było uzasadnione. O wyłączeniu z dziedziczenia w takiej sytuacji zawsze decyduje sąd na wniosek pozostałych spadkobierców.
