Pominięcie w testamencie osoby najbliższej lub przekazanie jej w spadku jedynie niewielkiej części majątku nie sprawia jeszcze, że ta automatycznie otrzyma zachowek. Aby tak się stało, uprawniony musi skierować odpowiednie roszczenie do pozostałych spadkobierców czy obdarowanych. Termin na podjęcie takiego działania jest jednak ograniczony, a jego przekroczenie powoduje przedawnienie roszczenia o zachowek.
Czym skutkuje przedawnienie roszczenia o zachowek?
Powołanie się na zarzut przedawnienia jest jednym ze sposobów na to, jak nie płacić zachowku. Roszczenia majątkowe ulegają bowiem przedawnieniu po upływie określonej ilości czasu. Oprócz ogólnych terminów przedawnienia przepisy przewidują przykładowo okres 1 roku dla roszczeń z umowy najmu, 3-letni dla roszczeń z tytułu pożyczki czy właśnie 5-letni termin przedawnienia dla roszczenia o zachowek.
Niezgłoszenie swojego roszczenia w terminie sprawia natomiast, że druga strona może uchylić się od zapłaty. Odnosząc to do sytuacji żądania zachowku jeśli uprawniony zgłosi roszczenie po 5-letnim terminie, spadkobierca (obdarowany) ma dwie możliwości: mimo wszystko zapłacić zachowek lub podnieść zarzut przedawnienia. W tym drugim przypadku sąd oddali powództwo uprawnionego do zachowku i ten niczego nie otrzyma.
Kiedy roszczenie o zachowek ulega przedawnieniu?
Przedawnienie roszczenia o zachowek zawsze następuje po upływie 5-letniego terminu. W art. 1007 Kodeksu cywilnego dokonano jednak rozróżnienia na dwie sytuacje, w których termin ten będzie liczony na dwa różne sposoby.
Klasycznym przypadkiem jest ten, gdy spadkodawca sporządził testament i pominął w nim osobę uprawnioną do zachowku, nie decydując się przy tym na wydziedziczenie (czyli właśnie pozbawienie prawa do zachowku ) – na przykład był wdowcem mającym dwóch synów i tylko jednemu z nich przepisał cały majątek. W takiej sytuacji termin 5-letni liczy się od chwili ogłoszenia testamentu. Jest to o tyle ważne, że testament nie zawsze musi podlegać ogłoszeniu tuż po śmierci spadkodawcy.
Może się jednak zdarzyć, że testamentu nie było, a danej osobie i tak będzie przysługiwać roszczenie o zachowek. Wspomniany już ojciec mógł bowiem na przykład za życia poprzez umowę darowizny przekazać jednemu z synów czy innym osobom znaczną część majątku. Ze względu na to, że darowizna też podlega zaliczeniu na schedę spadkową, drugiemu synowi może w tej sytuacji przysługiwać roszczenie o zachowek od obdarowanych. Wówczas jednak 5-letni termin przedawnienia należy liczyć od otwarcia spadku, które następuje z chwilą śmierci spadkodawcy.
Przerwanie biegu przedawnienia roszczenia o zachowek
Bieg przedawnienia można jednak przerwać, a wtedy 5-letni termin będzie liczony na nowo. Zgodnie z art. 123 Kodeksu cywilnego można to zrobić poprzez:
- każdą czynność przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju albo przed sądem polubownym, przedsięwziętą bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia;
- uznanie roszczenia przez osobę, przeciwko której roszczenie przysługuje;
- wszczęcie mediacji.
Najprostszym sposobem na przerwanie biegu przedawnienia roszczenia o zachowek będzie więc wystąpienie z powództwem o zapłatę zachowku. W takim wypadku wniesienie powództwa nie tylko spowoduje przerwanie terminu przedawnienia, ale jego ponowne liczenie nie nastąpi przez czas trwania procesu. Wadą takiego rozwiązania jest jednak konieczność poniesienia wysokich kosztów sądowych.
Tańszy sposób to natomiast złożenie zawezwania do próby ugodowej. Choć druga strona nie musi wykazać zainteresowania podjęciem jakichkolwiek rozmów i rozwiązania sporu pozasądowo, to takie działanie i tak doprowadzi do przerwania biegu przedawnienia. Nie ma bowiem w tym wypadku znaczenia, czy zobowiązany do zapłaty zachowku stawi się w celu prowadzenia rozmów ugodowych.
Zdaniem Sądu Najwyższego (uchwała z dnia 10 października 2013 roku, sygn. akt III CZP 53/12) przerwanie terminu przedawnienia roszczenia o zachowek należny od spadkobiercy ustawowego możliwe jest także wtedy, gdy uprawniony do zachowku złoży wniosek o stwierdzenie nabycia spadku na podstawie ustawy.
