Pracownik ponosi w sumie dwa rodzaje odpowiedzialności. Pierwsza z nich to odpowiedzialność dyscyplinarna, z którą związane są chociażby kary porządkowe. Oprócz tego odpowiada jednak także za szkody po stronie pracodawcy. W przypadku ich powstania zatrudniony zwykle musi zapłacić odszkodowanie określonej wysokości. Jest to tak zwana odpowiedzialność materialna pracownika.
Dwa rodzaje odpowiedzialności materialnej
Kodeks pracy wyróżnia dwa rodzaje odpowiedzialności pracowniczej pod względem materialnym:
- odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną pracodawcy,
- odpowiedzialność za powierzone mienie.
W obu tych przypadkach aby mówić o powstaniu odpowiedzialności, konieczne jest spełnienie kilku warunków. Przede wszystkim pracodawca musi ponieść szkodę spowodowaną działaniem lub zaniechaniem po stronie pracownika. To pracodawca ma więc obowiązek nie tylko udowodnić istnienie i wysokość szkody, ale także wykazać, że między jej powstaniem a działaniem pracownika zachodził tzw. związek przyczynowo-skutkowy.
Pierwszy rodzaj odpowiedzialności dotyczy każdego pracownika
Bez względu na stanowisko czy rodzaj wykonywanej pracy każdy zatrudniony na umowie o pracę ponosi odpowiedzialność materialną za szkody wyrządzone pracodawcy. W przypadku tej nieumyślnej przepisy przewidują spore ograniczenie. Pracownik odpowiada do wysokości szkody, jednak maksymalnie do trzykrotności miesięcznego wynagrodzenia. Inaczej sytuacja wygląda przy wyrządzeniu szkody umyślnej. W takim wypadku odpowiedzialność materialna pracownika sprowadza się do konieczności zapłaty pełnego odszkodowania, nawet gdy jest to kwota znacznie przekraczająca limit trzymiesięcznego wynagrodzenia.
Może się też zdarzyć, że szkodę wyrządził nie jeden, a kilku pracowników. Wtedy każdy z nich ponosi odpowiedzialność stosownie do swojej winy. Kwotę należną pracodawcy od każdego z nich ustala się więc proporcjonalnie. Jeśli nie jest to możliwe, przyjmuje się natomiast, że każdy z pracowników odpowiada w tym samym stopniu.
Nieraz też pracownik wyrządza szkodę nie tyle samemu pracodawcy, co osobie trzeciej – na przykład klientowi przedsiębiorstwa, w którym pracuje. Wtedy, zgodnie z przepisami Kodeksu cywilnego, to pracodawca musi naprawić szkodę. Nie oznacza to jednak, że pracownik pozostanie bezkarny. Pracodawca może bowiem w dalszej kolejności żądać od niego zwrotu poniesionych kosztów.
Odpowiedzialność materialna pracownika w przypadku powierzenia mienia
Drugi rodzaj odpowiedzialności dotyczy tylko niektórych grup pracowników. Mowa tu o takich osobach, którym pracodawca powierzył mienie. Pod pojęciem tym kryją się składniki majątku firmy przekazywane w użytkowanie pracownikowi. Najczęściej są więc to pieniądze, kosztowności czy przedmioty potrzebne do wykonywania swoich obowiązków – na przykład narzędzia czy odzież. Pracownik ponosi więc odpowiedzialność ich późniejszego zwrotu albo wyliczenia się z powierzonego mienia. Jeśli natomiast powierzone mienie zniszczy lub zgubi, można pociągnąć go do odpowiedzialności materialnej.
W tym wypadku również nie przewidziano limitu odpowiedzialności do trzykrotności wynagrodzenia. Pracownik odpowiada więc za pełną szkodę, nawet, gdy jej wartość była znacząca. Z obowiązku pokrycia strat może zwolnić się jedynie w sytuacji, gdy szkoda powstała w wyniku nieodpowiedniego zabezpieczenia mienia ze strony pracodawcy.
