Na stronie Rządowego Centrum Legislacji znajduje się aktualna wersja projektu ustawy o zmianie ustawy – Kodeks cywilny i niektórych innych ustaw. Ministerstwo Sprawiedliwości za pośrednictwem projektu, który właśnie przeszedł opiniowanie, proponuje ważne zmiany w postępowaniu spadkowym. Po wejściu w życie nowych przepisów, procedura spadkobrania ma być łatwiejsza.
Jak czytamy w ocenie skutków regulacji projektu z dnia 28 marca 2022 r., od wielu lat pomimo spadku liczby wpływających spraw o stwierdzenie nabycia spadku, wzrastają zaległości sądów w ich załatwianiu. Jednocześnie do sądów opiekuńczych wpływa coraz więcej spraw o uchylenie się od skutków niezłożenia oświadczenia o przyjęciu/odrzuceniu spadku oraz o wyrażenie zgody na dokonanie czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu majątkiem dziecka.
Obecnie w wyniku narastających zaległości sądów, postępowania spadkowe wydłużają się. W związku z powyższym, konieczne stało się przyjęcie rozwiązań, które usprawnią rozpoznawanie tego typu spraw.
Łatwiej będzie odrzucić spadek w imieniu dziecka
Jakiś czas temu, pisałam na łamach Bezprawnika o dziedziczeniu nieletnich. Moją konkluzją było wówczas to, że uwzględnienie małych dzieci w testamencie często znacznie utrudnia życie ich rodzicom.
Dzieje się tak dlatego, że to rodzic lub opiekun zarządza majątkiem nieletniego. Jednak żeby podjąć jakąkolwiek istotną decyzję odnośnie składników spadku, które przypadły dziecku, rodzic lub opiekun musi każdorazowo uzyskać zgodę sądu opiekuńczego. Formalności związane z otrzymaniem akceptu są zazwyczaj żmudne. Sąd musi za każdym razem badać, czy dane działanie pozostaje w interesie spadkobiorcy. W rzeczywistości rodzice najczęściej podejmują decyzje, które mają na względzie dobro ich dzieci, a postępowania o wyrażenie zgody na zarząd tamują tylko i tak już obciążone sądy.
Dodatkowo zdecydowanie najczęściej trafiającym do sądów rodzajem pism o dokonanie czynności przekraczających zwykły zarząd majątkiem dziecka, jest wniosek o udzielenie zgody na odrzucenie spadku w imieniu dziecka w przypadku, gdy nieletni miałby odziedziczyć długi.
Jak napisano w ocenie skutków regulacji:
Projekt wprowadza regulację wyłączającą konieczność pozyskania zezwolenia sądu na dokonanie czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu w sytuacji, gdy czynność polega na odrzuceniu spadku w imieniu dziecka, a dziecko jest powołane do dziedziczenia wskutek uprzedniego odrzucenia spadku przez któregokolwiek z rodziców, którym przysługuje pełna władza rodzicielska. Zgoda sądu będzie jednak wymagana, jeśli inny zstępny rodziców tego dziecka przyjmuje spadek.
Projektodawca zakłada, że zmiana usprawni postępowania. Jednocześnie nie doprowadzi do jakiegokolwiek naruszenia interesów dziecka, gdyż z założenia dotyczyć będzie spadków, w których pasywa przeważają nad aktywami.
Uzyskanie zgody na odrzucenie w imieniu dziecka zadłużonego spadku obecnie jest jedynie uciążliwą formalnością. Modyfikcję więc jak najbardziej należy ocenić pozytywnie.
Inne ważne zmiany w postępowaniu spadkowym
Choć zdecydowanie największe uznanie wzbudza propozycja ułatwiająca zarządzenie odziedziczonym majątkiem nieletniego, projekt wprowadza też inne ważne zmiany w postępowaniu spadkowym.
- Wyłączenie od dziedziczenia dalszych zstępnych dziadków spadkodawcy (tzw. ciotecznych lub stryjecznych wnuków i dalszych pokoleń)
Po zmianach, w przypadku, gdy którekolwiek z dziadków spadkodawcy nie dożyje otwarcia spadku, udział przypadnie jego dzieciom w częściach równych. Dalej – ich dzieciom. W braku dzieci i wnuków tego z dziadków, który nie dożył otwarcia spadku – pozostałym dziadkom w częściach równych.
Założeniem zawężenia kręgu spadkobierców ustawowych jest skrócenie czasu trwania postępowania. Sąd nie będzie bowiem musiał z urzędu poszukiwać i wzywać na rozprawę dalekich krewnych spadkodawcy.
- Zawieszenie biegu terminu na złożenie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku jeśli będzie ono wymagało zezwolenia sądu
Zmiana ta lepiej zabezpieczy prawa spadkobierców. W szczególności chodzi o ułatwienie opiekunom osób małoletnich i ubezwłasnowolnionych złożenie oświadczenia w przepisanym terminie.
- Wyeliminowanie obowiązku sądu zawiadamiania o przyjęciu spadku oraz ograniczeniu obowiązku zawiadamiania o odrzuceniu spadku osób, które zgodnie z treścią oświadczenia i przedstawionych dokumentów są powołane do dziedziczenia
Projektodawca uzasadnia zmianę w ten sposób, że przyjęcie spadku nie wpływa na zmianę sytuacji prawnej innych osób. Obowiązek zawiadomienia o tym powoduje za to konieczność podjęcia przez sąd spadku niepotrzebnych czynności i poniesienia zbędnych kosztów.
- Zniesienie pewnych obowiązków notariuszy
Chodzi o zmianę przepisów, które zobowiązują notariuszy do przesyłania do sądu spadku oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku i zawiadomienia sądu o dokonanym otwarciu i ogłoszeniu testamentu.
- Ograniczenie odpowiedzialności Skarbu Państwa lub gminy za długi do masy spadkowej
Zgodnie z OSR, uprzywilejowanie wierzyciela możliwością egzekwowania zadłużenia z majątku publicznej osoby prawnej, która jest z zasady zawsze wypłacalna tylko dlatego, że jego dłużnik zmarł, nie daje się pogodzić z interesami całej wspólnoty.
Projektodawca zakłada, że zmiana zmobilizuje wierzycieli do sprawnej windykacji należności od dłużnika zanim dojdzie do dziedziczenia jego długów.
