Jest kilka sposobów, by chronić swoje rozwiązania w Urzędzie Patentowym. Innowacyjne pomysły kojarzą się przede wszystkim z wynalazkiem, który można opatentować. Patent nie jest jednak jedyną możliwością. Znacznie łatwiej będzie zastrzec wzór przemysłowy, choć ten z kolei nie zabezpieczy wszystkich aspektów produktu, a tylko jego wygląd. Jeszcze innym rozwiązaniem jest opcja pośrednia – wzór przemysłowy. Nie zawsze jednak oczywiste jest, czy ochronę powinien zapewnić wzór użytkowy czy wzór przemysłowy, a pojęcia te są ze sobą mylone.
Czym jest wzór użytkowy?
Zgodnie z definicją ustawy Prawo własności przemysłowej zawartej w artykule 94:
Wzorem użytkowym jest nowe i użyteczne rozwiązanie o charakterze technicznym, dotyczące kształtu, budowy lub zestawienia przedmiotu o trwałej postaci.
Jak wskazuje definicja, wzór użytkowy musi być więc rozwiązaniem:
- Nowym – o nowości nie można mówić, gdy wcześniej zostanie on przedstawiony światu
- Użytecznym – a więc realizującym praktyczny cel
- O charakterze technicznym – dotyczącym jakiejś dziedziny techniki
- Dotyczącym kształtu, budowy lub zestawienia przedmiotu
- Obejmującym przedmiot o trwałej postaci
Ważnym aspektem definicji wzoru użytkowego jest ostatni jej element. Musi to być przedmiot o trwałej postaci. Innymi słowy – wyodrębniony z otoczenia. Ochronie nie będą podlegały także rozwiązania mające jedynie charakter estetyczny, a także sprzeczne z porządkiem publicznym czy dobrymi obyczajami.
Przykłady wzorów użytkowych
Wzór użytkowy to więc takie rozwiązanie, które pozwoli na osiągnięcie celu mającego praktyczne znaczenie przy wytwarzaniu czy korzystaniu z danych wyrobów. Wzorom użytkowym bliżej jest do wynalazków niż wzorów przemysłowych, stąd czasem określane są mianem „małych wynalazków”. Przykładowo, fotel w swoim domu ma każdy – zaprojektowanie kolejnego takiego mebla nie będzie więc podlegało opatentowaniu. Jeśli jednak jest to fotel o nietypowej konstrukcji, może podlegać ochronie jako wzór użytkowy. Inne przykłady wzoru użytkowego to chociażby pudełko na cukierki czy zapalniczka.
Czym jest wzór przemysłowy?
Wzór przemysłowy artykuł 102 ustawy definiuje natomiast jako:
nowa i posiadająca indywidualny charakter postać wytworu lub jego części, nadana mu w szczególności przez cechy linii, konturów, kształtów, kolorystykę, fakturę lub materiał wytworu oraz przez jego ornamentację.
Wzorem przemysłowym może być więc kolorystyka danego wyrobu, jego faktura czy kształt. Ważne by był on nowy i miał indywidualny charakter. Z tego rozwiązania korzystają więc przede wszystkim producenci towarów o oryginalnym designie. Szerokie zastosowanie ochrona wzorów przemysłowych znajduje przede wszystkim w budownictwie – zastrzegane są wzory przemysłowe drzwi czy ogrodzenia. Podobnie sprawa wygląda w przypadku wystroju wnętrz. Branża meblarska bardzo chętnie korzysta z możliwości ochrony swoich wzorów przemysłowych – i to nie tylko wyglądu czy kształtu pojedynczych mebli, ale także zestawienia poszczególnych elementów. Pozwala to uchronić się przed konkurencją, która wzory mebli kopiuje chętnie i często. Również w branży modowej dużą wagę przykłada się do ochrony wzorów użytkowych. I nie ogranicza się to tylko do ubrań czy butów, ale nawet do wzorków na paznokciach. Wśród innych popularnych przykładów wzorów użytkowych należy wyróżnić kształt butelki czy pudełka oraz pojazdów i urządzeń elektronicznych.
Wzór użytkowy czy wzór przemysłowy – jaka jest różnica?
Wzór użytkowy jest rozwiązaniem – jak sama nazwa wskazuje – użytecznym. Będzie dotyczył budowy, kształtu czy zestawienia przedmiotu. Jest to coś materialnego, stąd wzorem użytkowym nie będą mogły być chociażby sposoby produkcji. Wzór przemysłowy to natomiast postać zewnętrzna wytworu o określonych cechach dotyczących linii, konturów, kształtu, kolorystyki, struktury lub materiału wytworu czy ornamentacji. W przypadku wzoru przemysłowego skupiamy się więc na wyglądzie i wrażeniach estetycznych, a nie na funkcjonalności. Niejednokrotnie jednak ten sam przedmiot podlega podwójnej ochronie. Fotel o nietypowej konstrukcji będzie wzorem użytkowym, ale jeśli ma także oryginalny wygląd – jednocześnie może być także wzorem przemysłowym.
Kształt butelki czy inne cechy wyglądu mogą być także znakiem towarowym
Wzór użytkowy czy wzór przemysłowy nie może być też mylony ze znakami towarowymi rozumianymi jako każde oznaczenie umożliwiające odróżnienie towarów jednego przedsiębiorstwa od towarów innego przedsiębiorstwa oraz możliwe do przedstawienia w rejestrze znaków towarowych w sposób pozwalający na ustalenie jednoznacznego i dokładnego przedmiotu udzielonej ochrony. Chodzi tu więc przede wszystkim o logo, choć pojęcie to jest znacznie szersze. Ochronie mogą podlegać także przestrzenne znaki towarowe – na przykład kształt butelki Coca coli czy wygląd stacji benzynowej. Przedsiębiorcy próbują nawet zyskać monopol na kolor. Znakiem towarowym może być zresztą także dźwięk, zapach czy smak. I choć ochrona smaku serka do smarowania kanapek na gruncie prawa autorskiego nie jest możliwe, to jako niekonwencjonalny znak towarowy smak mógłby zostać zastrzeżony. Wspomniany już kształt butelki może natomiast podlegać ochronie zarówno jako przestrzenny znak towarowy albo jako wzór przemysłowy. Orzecznictwo pokazuje jednak, że uzyskanie ochrony na znak przestrzenny będący kształtem towaru nie jest proste, a i utrzymanie tej ochrony może okazać się problematyczne. Znanym przykładem jest sprawa butelki Domestos, która trafiła aż do Naczelnego Sądu Administracyjnego (II GSK 2217/15).
