Spadkodawca może w testamencie nie tylko wyznaczyć osoby, które będą dziedziczyć jego majątek. Ma także prawo zdecydować, które składniki trafią do określonej osoby. Może to zrobić poprzez zapis zwykły lub zapis windykacyjny.
Czym jest zapis zwykły?
Poprzez zapis zwykły spadkodawca zobowiązuje spadkobiercę do spełnienia określonego świadczenia majątkowego na rzecz oznaczonej osoby nazywanej zapisobiorcą. Przedmiotem takiego zapisu mogą być zarówno przedmioty, jak i prawa majątkowe. Możliwe jest więc nie tylko zapisanie samochodu czy pieniędzy, ale przykładowo także prawa własności nieruchomości.
Zapisobiorca zwykły nie staje się z chwilą otwarcia spadku spadkobiercą. Nie odpowiada więc za długi spadkowe. Jednocześnie nie jest jednak także właścicielem zapisanego mu przedmiotu czy prawa. Własność tej rzeczy przechodzi na spadkobiercę. Od niego natomiast zapisobiorca może żądać przeniesienia własności w terminie 5 lat od wymagalności zapisu. Tym samym staje się wierzycielem spadkobiercy, natomiast obowiązek wykonania zapisu to dług spadkowy, który wchodzi w skład spadku.
Zapis zwykły w każdym testamencie
Zapis zwykły spadkodawca może ustanowić w testamencie, przy czym jego forma jest dowolna. Oznacza to, ze nie musi udawać się do notariusza. Jeśli więc wie, jak napisać testament własnoręcznie, może ustanowić zapis także w takiej formie.
Zapisobiorcą może być każda osoba, która dożyła otwarcia spadku, chyba że została uznana za niegodną dziedziczenia. W przypadku ustanowienia zapisu na rzecz osoby, która z jakiegoś powodu nie chce lub nie może być zapisobiorcą, osoba obciążona zapisem zostaje zwolniona z obowiązku jego wykonania.
Zapis zwykły może być także czyniony pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu. Przykładowo spadkodawca może więc polecić spadkobiercy, aby ten przekazał daną rzecz zapisobiorcy w chwili osiągnięcia przez niego pełnoletności.
Zapis windykacyjny
Zapis windykacyjny w polskim prawie pojawił się w 2011 roku. Pozwala na skuteczne przekazanie konkretnej osobie danego składnika majątku. Jest to więc sposób na to, by przepisać mieszkanie dziecku lub przekazać gospodarstwo rolne osobie, która będzie umiała o nie zadbać.
Inaczej niż zapis zwykły zapis windykacyjny powoduje, że już w chwili śmierci spadkodawcy zapisobiorca nabywa dany przedmiot. Nie ma tu więc konieczności podnoszenia roszczenia i żądania spełnienia zapisu. Prawo własności nabywane jest z mocy prawa.
Tak daleko idący skutek zapisu windykacyjnego sprawia jednak, że narzucone są pewne ograniczenia. Można skutecznie ustanowić go jedynie w testamencie sporządzonym w formie aktu notarialnego. Co więcej istnieje ograniczony katalog rzeczy, jakie mogą być przedmiotem zapisu windykacyjnego. Są to:
- Rzeczy oznaczone co do tożsamości
- Zbywalne prawa majątkowe
- Przedsiębiorstwo lub gospodarstwo rolne
- Ustanowienie na rzecz zapisobiorcy użytkowania lub służebności.
O ile zapis zwykły umożliwia zastrzeżenie warunku lub terminu, zapis windykacyjny na to nie pozwala. W przypadku dokonania takich zastrzeżeń uznaje się je za nieważne. Inne są też skutki zrzeczenia się zapisu. W przypadku zapisu zwykłego obciążony zapisem zostaje zwolniony z obowiązku jego wykonania. Jeśli natomiast zapisobiorca windykacyjny nie chce otrzymać przedmiotu zapisu, składnik ten wchodzi do masy spadkowej i podlega dziedziczeniu.
Zapis windykacyjny rodzi obowiązki po stronie zapisobiorcy
Zapis windykacyjny jest dla zapisobiorcy bardziej korzystny niż zapis zwykły. Wiąże się jednak nie tylko z określonymi prawami, ale także z obowiązkami. Przede wszystkim zapisobiorca windykacyjny odpowiada za długi spadkowe solidarnie ze spadkobiercami do chwili działu spadku, a po tym podziale – proporcjonalnie do wartości otrzymanego przysporzenia.
Zapisobiorca windykacyjny może być także zobowiązany do zapłaty zachowku w przypadku gdy nie można go otrzymać od spadkobierców. Jego odpowiedzialność ogranicza się do wartości zapisu windykacyjnego. Może zwolnić się z obowiązku zapłaty zachowku poprzez wydanie przedmiotu zapisu.
Podsumowanie: zapis zwykły a zapis windykacyjny
Choć zarówno zapis zwykły, jak i zapis windykacyjny mają ten sam cel – przekazanie w spadku konkretnego przedmiotu – istnieją między nimi znaczące różnice. Sprowadzają się one do takich kwestii jak:
- Forma ustanowienia zapisu: zapis zwykły może skutecznie ustanowić poprzez testament własnoręczny i testament notarialny, zapis windykacyjny – tylko przed notariuszem
- Możliwość zastrzeżenia terminu lub warunku: dopuszczalna tylko przy zapisie zwykłym
- Skutek zapisu: zapis zwykły nie powoduje przeniesienia własności z chwilą otwarcia spadku
- Przedmiot zapisu: w przypadku zapisu windykacyjnego to ograniczony przepisami katalog
- Skutek zrzeczenia się zapisu: w przypadku zapisu zwykłego oznacza zwolnienie spadkobiercy z obowiązku jego wykonania, w analogicznej sytuacji przedmiot zapisu windykacyjnego wchodzi do masy spadkowej
- Odpowiedzialność za długi spadkowe: zapisobiorca windykacyjny odpowiada wraz ze spadkobiercami.
