Wiele osób chce zabezpieczyć po swojej śmierci najmłodszych członków rodziny. Nie każdy jednak wie, że dziedziczenie nieletnich wiąże się z kwestią zarządu majątkiem pod nadzorem sądu rodzinnego. Powołując do dziedziczenia nieletnie dziecko, w rzeczywistości często utrudniamy życie jego rodzicowi, który do czasu osiągnięcia przez młodego spadkobiercę pełnoletniości, będzie zarządzał majątkiem. Tyle, że pod nadzorem sądu rodzinnego.
W Polsce każde dziecko, bez względu na wiek, może zostać spadkobiercą. Co więcej, możliwe jest nawet dziedziczenie nasciturusa, czyli dziecka poczętego, pod warunkiem, że urodzi się ono żywe. Należy jednak pamiętać, że jeśli spadkobiercą zostanie osoba przed 18 rokiem życia, to do osiągnięcia pełnoletniości, nie będzie mogła ona sprawować zarządu nad majątkiem zapisanym w testamencie.
Jak przekazać dziecku majątek – czy darowizna to dobry pomysł?
Niejednokrotnie spadkodawcy, chcąc ominąć zawiłości prawa spadkowego w kwestii jaką jest dziedziczenie nieletnich, decydują się przekazać określone przedmioty małoletnim członkom rodziny przed śmiercią – w formie darowizny.
Nie jest to dobry pomysł. Zgodnie z art. 994 Kodeksu cywilnego, darowizny, które spadkodawca uczynił za życia na rzecz osób, które mają prawo do zachowku (czyli np. ojciec na rzecz syna) zawsze będą wliczać się do schedy spadkowej. W przypadku, gdy spadkodawca uczynił darowiznę na rzecz kogoś spoza kręgu spadkobiorców ustawowych (np. na rzecz kochanki, sąsiada, czy opiekunki), będzie mogła być ona wliczana do masy spadkowej przez 10 lat od momentu umowy.
Jeśli godzimy się na zarząd majątkiem pod zadzorem sądu, to najlepszym sposobem przekazania konkretnych składników majątku dziecku jest sporządzenie w testamencie zapisu zwykłego lub windykacyjnego. Można też powołać małoletniego w testamencie do części lub całości spadku.
Powołanie dziecka do części lub całości spadku w testamencie
Spadkobierca, który zostanie powołany w testamencie do spadku może:
- Przyjąć spadek wprost (bez ograniczenia za długi spadkowe).
- Przyjąć spadek z dobrodziejstwem inwentarza (z ograniczeniem odpowiedzialności za długi do wysokości czynnej masy spadku – czyli w razie zadłużenia nie dopłaci nic od siebie, najwyżej nic nie odziedziczy).
- Odrzucić spadek.
Żeby złożyć odpowiednie oświadczenie, spadkobiorca ma 6 miesięcy. Termin biegnie od momentu kiedy dowiedział się, że został powołany do spadku. Jeśli w tym czasie nie dokona czynności, uznaje się, że spadek przyjął z dobrodziejstwem inwentarza.
Obowiązek złożenia odpowiedniego oświadczenia dotyczy również małoletniego. Taka osoba nie ma jednak pełnej zdolności do czynności prawnych, więc wspomnianą czynność powinien „za dziecko” wykonać opiekun. Do tego potrzebuje zgody sądu opiekuńczego. Oczywiście procedura uzyskania zgody na złożenie oświadczenia trochę trwa. Na szczęście zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego, 6-miesięczny nieprzywracalny termin, na czas tej procedury ulega zawieszeniu.
Niby wszystko jasne. Jednak w rzeczywistości formalności sądowe rodzą sporo pytań i wiążą się dla opiekunów prawnych małoletnich z nie lada stresem. Dodatkowo, jeśli rodzic postanowi odrzucić spadek w imieniu dziecka, a sąd uzna, że dla małoletniego korzystniejsze byłoby jego przyjęcie, może nie zgodzić się na odrzucenie spadku.
Dziedziczenie nieletnich – zapis zwykły lub zapis windykacyjny
Sporządzenie w testamencie zapisu jest dobrym pomysłem, jeśli chcemy powierzyć małoletniemu określone składniki majątku (np. dom, działkę, biżuterię itd.).
Zapis zwykły to zobowiązanie spadkobiercy do spełnienia określonego świadczenia majątkowego na rzecz oznaczonej osoby nazywanej zapisobiorcą. Przykładowo – ojciec może zobowiązać córkę, która odziedziczy należący do niego za życia dom i samochód, żeby samochód przekazała jego wnukowi, gdy ten ukończy 18 lat. Wówczas własność domu i samochodu przejdzie na córkę, a wnuk będzie mógł domagać się od niej przeniesienia własności auta w ciągu 5 lat od daty wymagalności zapisu.
Zapis windykacyjny to z kolei niezwykle skuteczny środek prawny, który pozwala na przekazanie danej osobie konkretnego składnika majątku. Żeby był skuteczny, musi się znaleźć w testamencie sporządzonym w formie aktu notarialnego. Zapisobiorca windykacyjny staje się właścicielem określonego składnika majątku już w chwili śmierci spadkodawcy! Choć zapis windykacyjny niesie za sobą wiele korzyści, zwłaszcza gdy w grę wchodzi dziedziczenie nieletnich, rodzi też obowiązki.
Należą do nich: odpowiedzialność za długi spadkowe, a także możliwość bycia zobowiązanym do zapłaty zachowku.
A może lepiej… zupełnie pozbawić dziecko spadku?
To może być dobra opcja. Już tłumaczę dlaczego. Jeśli całkowicie pozbawimy małoletnich spadku, a dojdzie do dziedziczenia testamentowego, dzieciom będzie należał się zachowek. Będą one mogły o niego wystąpić między 18 a 23 rokiem życia i w tym przypadku będzie to aż 2/3 wartości tego, co by się im należało przy dziedziczeniu ustawowym.
Żeby wytłumaczyć korzyści płynące z ewentualnego pozbawienia dzieci spadku, odniosę się do najbardziej powszechnego przykładu. Rodzina 2 + 2. Rodzice i małe dzieci. Mąż zapisuje w testamencie część majątku żonie, a część dzieciom. Żona postępuje tak samo. Powiedzmy, że dzieci mają odziedziczyć mieszkanie. Jeśli żona lub mąż umrze, to rodzic, który zostanie będzie mógł swobodnie zarządzać swoją częścią majątku. Natomiast żeby zrobić cokolwiek z częścią, która przypadła dziecku, będzie potrzebował zgody sądu rodzinnego.
Bywa to uciążliwe. Zwłaszcza, że decyzje sądu będą miały na calu zachowanie istoty spadku. Jeśli rodzic z dziećmi będzie chciał się wyprowadzić i przykładowo – sprzedać mieszkanie podopiecznych, by kupić im w przyszłości dwa mniejsze, sąd raczej się nie zgodzi.
Jeśli w analogicznej sytuacji, mąż zapisałby wszystko żonie, a żona mężowi, byłoby trochę łatwiej. Cały majątek pozostałby w rękach rodzica, który tak czy siak dalej by nim zarządzał. Natomiast po osiągnięciu przez uprawnionych wieku 18 lat, będą mogli się oni zgłosić po należny im zachowek. Warto więc rozważyć również tę opcję.
