Użycie broni palnej przez policję i inne służby jest dość ściśle regulowane. Nie może być inaczej. Mamy w końcu do czynienia z bronią, którą można kogoś zabić. Obowiązujące przepisy jasno określają, w jakich okolicznościach policjanci mogą sięgnąć po broń i jakich czynności należy dokonać przed oddaniem strzału. Obejmują także sposób postępowania w wyjątkowych przypadkach.
Broń palna stanowi integralną część wyposażenia policjantów, a jej wykorzystanie określają przepisy ustawy
W kwestii broni palnej wykorzystywanej przez policję ustawodawca stanął przed poważnym dylematem. Z jednej strony doświadczenia poprzedniego ustroju jasno sugerowały, że nie jest dobrze, gdy policjanci mogą zbyt swobodnie strzelać do obywateli. Z drugiej jednak funkcjonariusze muszą dysponować skutecznym narzędziem do obrony własnej oraz powstrzymywania przestępców.
Siłą rzeczy, broń palna stanowi element wyposażenia policjantów. Jej użycie musi też być jasno ujęte w ramach określonych przepisami prawa. Obowiązująca ustawa o policji odsyła nas do innego aktu prawnego, wspólnego dla pozostałych służb, formacji oraz kwalifikowanych pracowników ochrony. Mowa o ustawie o środkach przymusu bezpośredniego i broni palnej. Równocześnie pierwsza z wymienionych ustaw wskazuje w art. 6 ust. 2, w których przypadkach spośród wymienionych w tej drugiej użycie broni palnej przez policję jest dozwolone.
W przypadkach, o których mowa w art. 45 pkt 1 lit. a-c i e, pkt 2, 3 i pkt 4 lit. a i b oraz w art. 47 ustawy z dnia 24 maja 2013 r. o środkach przymusu bezpośredniego i broni palnej, policjanci mogą użyć broni palnej lub ją wykorzystać.
Co kryje się pod poszczególnymi przepisami? Przede wszystkim, policjant może użyć broni palnej, gdy odpiera bezpośredni i bezprawny zamach na określone dobra. Pierwszym z nich jest życie, zdrowie lub wolność policjanta albo innej osoby.
Kolejną przesłanką jest atak na ważne obiekty, urządzenia lub obszary, następną zaś zamach na mienie, który równocześnie stwarza bezpośrednie zagrożenie życia, zdrowia lub wolności funkcjonariusza, lub innej osoby. W każdym z tych przepadków użycie broni przez policję jest dopuszczalne także uprzedzająco, w celu przeciwdziałania czynnościom zmierzającym bezpośrednio do takiego zamachu. Policjanci mogą strzelać także wtedy, gdy w grę wchodzi próba ataku na konwój albo próba odbicia osoby akurat doprowadzanej.
Legalne użycie broni palnej przez policję nie zawsze wiąże się ze strzelaniem do drugiego człowieka
Użycie broni palnej wchodzi w grę również wtedy, gdy funkcjonariusze mają do czynienia z osobą uzbrojoną. Obejmuje to także materiały wybuchowe oraz inne niebezpieczne przedmioty zagrażające życiu lub zdrowiu. Strzelać można także do osoby, która próbuje odebrać broń palną policjantowi, albo innej osobie uprawnionej do jej noszenia.
Funkcjonariusze mogą użyć broni palnej w trakcie pościgu, jeśli akurat są spełnione wymienione wyżej przesłanki. Są także konkretne przestępstwa, które uprawomocniają użycie broni palnej przez policję wobec uciekającego uprawnionego sprawcy. Są to: wszelkiego rodzaju przestępstwa terrorystyczne, zabójstwo, ciężki uszczerbek na zdrowiu człowieka, sprowadzenie zdarzenia powszechnie niebezpiecznego, sprowadzenie stanów powszechnie niebezpiecznych dla życia lub zdrowia, zgwałcenie, wymuszenie czynności seksualnej, wzięcie zakładnika, rozbój, kradzież rozbójnicza oraz wymuszenie rozbójnicze.
Możliwość oddania strzału zachodzi także, gdy taką osobę należy ująć, lub gdy mamy do czynienia z kimś, kto schronił się w miejscu trudno dostępnym z bronią albo innym niebezpiecznym narzędziem. Na przykład zabarykadował się na dogodnej pozycji i ma własną broń palną.
Następną przesłankę stanowi ujęcia lub udaremnienia ucieczki osoby zatrzymanej, tymczasowo aresztowanej lub odbywającej karę pozbawienia wolności, lub osoby, wobec której zarządzono zatrzymanie i doprowadzenie celem odbycia kary pozbawienia wolności. Użycie broni palnej przez policję jest dopuszczalne, jeśli mamy do czynienia ze sprawcą wyżej wskazanych przestępstw. Ponadto policjanci mogą strzelać, gdy ucieczka takiej osoby stanowi zagrożenie dla zdrowia lub życia ludzkiego albo ta osoba może używać jakiegoś niebezpiecznego przedmiotu.
Funkcjonariusze policji mogą także używać broni palnej w sposób niezwiązany ze strzelaniem do ludzi. Mogą ją wykorzystać do zatrzymania pojazdu, jeśli w grę wchodzi ochrona życia lub zdrowia ludzi, albo ochronę ważnych obiektów, urządzeń albo obszarów. Można w określonych sytuacjach zestrzeliwać nią drony. Policjanci mają prawo wykorzystać broń do pokonania przeszkody, na przykład zniszczenia jakichś drzwi, czy nawet kłódki.
Broni palnej można użyć do zaalarmowania kolegów albo wezwania pomocy. Przepisy pozwalają w ten sposób unieszkodliwiać przedmioty mogące potencjalnie wybuchnąć. Policjanci mogą za jej pomocą zabić zwierzę bezpośrednio zagrażające życiu lub zdrowiu ludzi. Siłą rzeczy, za oddawanie strzału ostrzegawczego również jest w pełni legalne.
Strzał ostrzegawczy nie jest obowiązkowy, gdy trzeba reagować natychmiast, albo gdy po drugiej stronie lufy są terroryści
Jak właściwie powinno wyglądać użycie broni palnej przez policję? Art. 48 ust. 1-2 określa schemat postępowania funkcjonariuszy w sytuacjach, gdy zachodzi taka potrzeba.
1. Przed użyciem broni palnej uprawniony podejmuje następujące działania:
1) identyfikuje swoją formację albo służbę okrzykiem przez wskazanie jej pełnej nazwy lub ustawowego skrótu, a w przypadku uprawnionego, o którym mowa w art. 2 ust. 1 pkt 20 – okrzykiem: „Ochrona!”;
2) wzywa osobę do zachowania zgodnego z prawem, a w szczególności do:
a) natychmiastowego porzucenia broni lub innego niebezpiecznego przedmiotu, którego użycie może zagrozić życiu, zdrowiu lub wolności uprawnionego lub innej osoby,
b) zaniechania ucieczki,
c) odstąpienia od użycia przemocy.
2. W przypadku niepodporządkowania się wezwaniom, o których mowa w ust. 1 pkt 2, uprawniony uprzedza o użyciu broni palnej okrzykiem: „Stój, bo strzelam!”, a jeżeli wezwanie to okaże się nieskuteczne, oddaje strzał ostrzegawczy w bezpiecznym kierunku.
Co do zasady, policjant powinien najpierw poinformować daną osobę, że ma do czynienia z funkcjonariuszem policji. Następnym krokiem jest nakazanie jej zaprzestania niezgodnego z prawem zachowania, które w danym momencie uskutecznia. Jeżeli sprawca nie podporządkuje się, to policjant powinien ostrzec go okrzykiem „Stój, bo strzelam!”. Dopiero wtedy następuje strzał ostrzegawczy. Jeśli to nie otrzeźwi danej osoby, to dopiero wtedy oddawany jest strzał w jego kierunku.
Brzmi niepraktycznie? Jak najbardziej, choć wszystkie te czynności w praktyce nie zabierają aż tak dużo czasu. W grę wchodzą jednak takie sytuacje, gdy trzeba reagować natychmiast i nawet na tych kilka słów nie ma czasu. Na szczęście ustawodawca przewidział w ust. 3 dwa wyjątki.
Pierwszym jest konieczność ochrony życia albo zdrowia policjanta, lub innej osoby. Innymi słowy: policjant może strzelać od razu, jeśli nie ma czasu na okrzyki i strzały ostrzegawcze, bo na przykład przestępcy już strzelają do niego, albo gdy tuż obok jakaś osoba zamachuje się nożem. Drugi ustawowy wyjątek to konieczność zapobiegania aktom terroryzmu.
