Organa ścigania posiadają szereg uprawnień umożliwiających im skuteczną pracę nawet z tymczasowym pominięciem formalności. Polska rzeczywistość może bardzo odbiegać od zwyczajów przedstawianych w rozmaitych filmach czy serialach. Na przykład przeszukanie mieszkania bez nakazu jak najbardziej jest możliwe.
Prawo chroni nasz mir domowy, jednak ta ochrona nie jest nieograniczona
Mir domowy jest jedną z wartości chronionych przez prawo. Dotyczy to nie tylko prawa do obrony przed bezprawnym wtargnięciem, ale nawet relacji międzysąsiedzkich czy rodzinnych. Nawet hałas zakłócający spokój sąsiadów może być powodem do interwencji ze strony organów państwa.
Co jednak w przypadku wtargnięcia jak najbardziej uprawnionego? Media utrwaliły obraz przeszukania na terenie nieruchomości poprzedzonego kluczowym pytaniem: „macie nakaz?”. Najczęściej policjanci nieposiadający takiego dokumentu kończą niemalże z drzwiami zamkniętymi im przed nosem. Dla dodania dramaturgii często właściciel mieszkania wręcz śmieje się im w twarz.
Trzeba jednak pamiętać, że tak daleko posunięty formalizm niekoniecznie krępuje działania akurat polskich organów ścigania. Wręcz przeciwnie: o ile te muszą działać w oparciu o przepisy prawa, to te jak najbardziej przewidują chociażby policyjne przeszukanie mieszkania bez nakazu.
Polskie postępowanie karne przewiduje przeszukanie mieszkania bez nakazu w szczególnych przypadkach
Podstawowym przepisem regulującym przeszukanie jest art. 220 kodeksu postępowania karnego. Co do zasady faktycznie przeszukania może dokonać prokurator, albo policja na polecenie prokuratora bądź sądu. Prawo takie przysługuje także innym organom posiadającym stosowne upoważnienie ustawowe. Art. 220 §2 kpk nakazuje także osobie, u której ma zostać dokonane przeszukanie, postanowienie jego dokonania.
Jest jednak także art. 220 §3. Zgodnie z tym przepisem przeszukanie mieszkania bez nakazu jest możliwe. Warunkiem jego zastosowania jest wystąpienie przypadku niecierpiącego zwłoki, oraz niemożność wydania postanowienia o przeprowadzeniu przeszukania. Wówczas wystarczy okazanie legitymacji służbowej bądź nakazu wystawionego przez kierownika swojej jednostki.
W takim przypadku nakaz przeszukania musi niezwłocznie zatwierdzić sąd bądź prokurator. Postanowienie w tym zakresie doręcza się osobie u której dokonano przeszukania wyłącznie jeśli zgłosiła takie żądanie do protokołu. Termin na jego doręczenie wynosi 7 dni. Warto pamiętać, że funkcjonariusze dokonujący przeszukania mają ustawowy obowiązek pouczyć tą osobę o prawie zgłoszenia takiego żądania.
Organa ścigania nie mogą sobie pozwolić, by poszukiwani przestępcy uciekali kiedy funkcjonariusze będą czekać na prokuratorski nakaz
Czym jednak jest właściwie przypadek niecierpiący zwłoki? Żeby zrozumieć cele samego przeszukania, należy zapoznać się z art. 219 kpk. W grę wchodzi zatrzymanie podejrzanego albo przymusowe doprowadzenie, lub zabezpieczenie rzeczy mogących stanowić dowód w sprawie. Z takiego środka korzysta się wówczas, gdy istnieje uzasadnione podejrzenie, że taka osoba bądź dowód mogą znajdować się w danym miejscu.
Oczywiście, osoby poszukiwane przez policję najczęściej nie mają interesu w daniu się złapać. Dlatego mogą podjąć próbę ucieczki. Tak samo dowody przestępstwa można zniszczyć. Na przykład jeśli sprawca przestępstwa dojdzie do wniosku, że organa ścigania za bardzo interesują się miejscem ich ukrycia. Z tego właśnie powodu ustawodawca umożliwił w ogóle przeszukanie mieszkania bez nakazu.
Zatwierdzenie przeszukania przez sąd albo prokuratora już po fakcie stanowi gwarancję, że czynności zostaną dokonane w takim przypadku zgodnie z prawem. Jeżeli do takiego zatwierdzenia nie dojdzie, funkcjonariusze są zobowiązani chociażby zwrócić wszystkie zabezpieczone przedmioty.
Na bezcelowe bądź niewłaściwie przeprowadzone przeszukanie służy zażalenie do sądu
Warto także pamiętać, że kodeks postępowania karnego zawiera szereg przepisów dotyczących tego, w jaki sposób przeszukanie powinno się odbyć. Zgodnie z art. 224 kpk osobę, u której ma nastąpić przeszukanie, należy przed rozpoczęciem czynności zawiadomić o jej celu. Tymczasem art. 227 zawiera instrukcje, by przeszukanie zostało dokonane zgodnie z celem tej czynności, z zachowaniem umiaru, oraz w granicach niezbędnych dla osiągnięcia celu.
Przeszukanie nie powinno również naruszać prywatności bądź godności osób, których dotyczy. Funkcjonariusze powinni również mieć na względzie konieczność unikania niepotrzebnych szkód i dolegliwości.
Co jeśli ktoś ma wątpliwości co do sposobu przeprowadzenia przeszukania w jego mieszkaniu? Zgodnie z art. 236 kpk każdej osobie, której prawa naruszono, przysługuje prawo do wniesienia zażalenia rozpatrywanego przez sąd. Co ważne: zażalenie można wnieść zarówno na samo postanowienie o dokonaniu przeszukania, jak i na poszczególne czynności dokonane w trakcie. Wnosi się je do właściwego miejscowo sądu rejonowego.
