Przepisy Kodeksu Cywilnego przewidują tylko jedną formę rozporządzenia majątkiem na wypadek śmierci – testament. Nie oznacza to jednak, że spadkodawca ma niewiele swobody przy sporządzaniu ostatniej woli. Wręcz przeciwnie – polskie prawo przewiduje liczne rozporządzenia, które można zawrzeć w testamencie.
Jakie rozporządzenia można zawrzeć w testamencie?
Odpowiedź na pytanie, dlaczego warto sporządzić testament, jest dosyć prosta. W ten sposób spadkodawca może bowiem rozporządzić majątkiem zgodnie ze swoją wolą, a niekoniecznie godzić się na zasady ustanowione przez dziedziczenie ustawowe. Ma to szczególne znaczenie w sytuacji, gdy spadkodawca żyje w nieformalnym związku, posiada małoletnie dzieci, jest osobą samotną albo z innych powodów chce rozdysponować majątkiem w odmienny sposób, niż ten uregulowany w przepisach.
Najważniejszym i podstawowym elementem testamentu jest więc ustanowienie spadkobierców. Można zrobić to na dwa sposoby – powołując takie osoby do całości spadku albo jedynie do jego części. W tym drugim przypadku pozostała część spadku będzie podlegać dziedziczeniu ustawowemu. Na tym jednak nie kończą się rozporządzenia, które można zawrzeć w testamencie. Kolejne z nich to:
- Polecenie
- Zapis zwykły
- Zapis windykacyjny
- Powołanie wykonawcy testamentu
- Wydziedziczenie
- Ustanowienie fundacji.
Polecenie testamentowe
Zgodnie z art. 982 Kodeksu cywilnego spadkodawca może w testamencie nałożyć na spadkobiercę albo zapisobiorcę obowiązek oznaczonego działania albo zaniechania, nie czyniąc nikogo wierzycielem. Tym samym takie polecenie testamentowe może kierować tylko do osoby, która po jego śmierci testatora coś otrzyma. Spadkodawca może polecić na przykład, by dany zapisobiorca zorganizował mu odpowiedni pogrzeb, raz w tygodniu odwiedzał jego grób, a nawet by spadkobierca podjął naukę na studiach. Jeśli natomiast osoba, do której kierowane jest polecenie, postanowi je zignorować, każdy ze spadkobierców oraz wykonawca testamentu może dochodzić przed sądem jego wykonania.
Zapis zwykły i zapis windykacyjny
Testament daje także spadkodawcy możliwość zadecydowania, jakie składniki majątku trafią do określonych osób. Takie rozporządzenia, które można zawrzeć w testamencie, to zapis zwykły i zapis windykacyjny.
Ustanowienie zapisu zwykłego na rzecz określonej osoby nie sprawia, że w chwili otwarcia testamentu stanie się ona właścicielem określonego przedmiotu czy prawa spadkowego. Własność danej rzeczy przejdzie na spadkobiercę. Zapisobiorca będzie mieć natomiast 5 lat na żądanie przeniesienia własności.
Nieco inaczej sytuacja wygląda w przypadku zapisu windykacyjnego. Dzięki niemu już w chwili otwarcia testamentu zapisobiorca nabędzie dany przedmiot, bez konieczności żądania spełnienia zapisu. Takim przedmiotem zapisu mogą być jednak tylko rzeczy oznaczone co do tożsamości, zbywalne prawa majątkowe, przedsiębiorstwo lub gospodarstwo rolne oraz ustanowienie na rzecz zapisobiorcy użytkowania lub służebności. Co więcej, zapis windykacyjny dla swojej skuteczności wymaga sporządzenia testamentu w formie aktu notarialnego.
Ustanowienie wykonawcy testamentu
Przepisy przewidują także możliwość ustanowienia wykonawcy testamentu. Jest to osoba, która po śmierci spadkodawcy zajmie się wszystkimi sprawami związanymi z realizacją postanowień zawartych w testamencie, szczególnie dotyczących poleceń i zapisów. Wyznaczając wykonawcę testamentu, testator może znacznie usprawnić cały proces spadkowy i zmniejszyć ryzyko wystąpienia ewentualnych konfliktów między spadkobiercami i zapisobiercami.
Wydziedziczenie
Prawo spadkowe chroni najbliższą rodzinę spadkodawcy przed pominięciem ich w testamencie lub przekazaniem im tylko nieznacznej części majątku. Czasami jednak decyzja testatora jest w pełni uzasadniona – uważa on, że dany członek rodziny po prostu nie zasłużył, by cokolwiek dostać. Taką osobę może wydziedziczyć (pozbawić prawa do zachowku). Aby jednak zrobić to skutecznie, w testamencie musi wskazać osobę, którą wydziedzicza i uzasadnić swoją decyzję – pozbawienie prawa do zachowku możliwe jest bowiem tylko w sytuacjach przewidzianych w art. 1008 Kodeksu cywilnego.
