Wiadomość o tym, że młody człowiek zdecydował się odwiedzić notariusza i przygotować testament, wciąż jeszcze budzi zdziwienie. Natomiast zasugerowanie bliskiemu, że może warto sporządzić taki dokument, częściej odbierane jest nie jako wyraz troski, ale jako czyhanie na majątek. Tymczasem wiele osób - i to wcale nie w podeszłym wieku - myśli o zabezpieczeniu przyszłości najbliższych, na przykład decydując się na takie rozwiązania jak ubezpieczenie na życie czy dyspozycja na wypadek śmierci. Testament to natomiast kolejna z takich możliwości. Przyszły spadkodawca w ten sposób upewnia się, że cały zgromadzony majątek po jego śmierci otrzymają osoby mu najbliższe. I to najbliższe w rzeczywistości, a niekoniecznie te, na które wskazuje ustawa.

Przepisy regulujące dziedziczenie ustawowe skonstruowane są w ten sposób, by w pierwszej kolejności majątek przypadł najbliższej rodzinie. Dopiero gdy takich osób nie ma, spadek mogą otrzymać dalsi krewni. Tyle w teorii, bo nieraz zdarza się, że spadkodawca od lat nie utrzymywał kontaktu z dziećmi, a właśnie one otrzymują spadek. Albo że z kuzynem spotykał się regularnie, podczas gdy z bratem był od wielu lat pokłócony, ale jednak to temu drugiemu przypadnie cały majątek.

Najkrótsza odpowiedź na pytanie dlaczego warto spisać testament brzmi - bo w ten sposób można rozdysponować majątek wedle uznania. Oczywiście co do zasady, bo istnieje jeszcze instytucja zachowku, mająca chronić niektórych spadkobierców przed pominięciem w testamencie lub zapisaniem im majątku o mniejszej wartości niż przewidziana w przepisach. Z drugiej strony takie osoby można wydziedziczyć - również w testamencie - jeśli zachodzą ku temu przesłanki.

Co równie ważne, testament daje możliwość powierzenia konkretnych składników majątku konkretnym osobom. Przy dziedziczeniu ustawowym takiej możliwości nie ma. Każdy ze spadkobierców staje się wówczas współwłaścicielem wszystkich składników majątku i stan ten trwa do momentu działu spadku. Sporządzając testament, spadkodawca może natomiast zawrzeć w nim zapis zwykły lub zapis windykacyjny i na przykład ustalić, że chce przekazać dom dziecku, a samochód bratu.

Testament może być dobrym rozwiązaniem w przypadku małżeństw z małoletnimi dziećmi. Zgodnie z przepisami w razie śmierci jednego z rodziców, dziedziczyć będzie w pierwszej kolejności jego małżonek i dzieci. I tutaj właśnie mogą pojawić się problemy. Jeśli na przykład wdowa będzie chciała sprzedać mieszkanie, potrzebuje jeszcze zgody sądu – współwłaścicielami będą bowiem także dzieci, a te do osiągnięcia pełnoletności nie mogą samodzielnie rozporządzać swoim majątkiem. Nie zawsze natomiast sąd rodzinny wyrazi zgodę na taką sprzedaż.

Dobrym rozwiązaniem może być więc spisanie testamentów wzajemnych przez obu małżonków – takich, w których mąż ustanawia wyłącznym spadkobiercą nieruchomości żonę, a żona – męża. W ten sposób w razie śmierci któregoś z małżonków drugi będzie mógł samodzielnie zarządzać nieruchomością.

Dziedziczenie ustawowe w ogóle nie przewiduje dopuszczenia do spadku osoby spoza kręgów rodzinnych. Jeśli więc zmarły przez lata żył w związku nieformalnym, osoba w praktyce mu najbliższa nie otrzyma nic. Jeszcze bardziej sprawa komplikuje się na przykład, gdy taka para żyła w mieszkaniu będącym wyłączną własnością zmarłego. Po jego śmierci takie mieszkanie przypadnie wówczas spadkobiercom ustawowym, a partner spadkodawcy będzie musiał się z niego wyprowadzić. Właśnie dlatego w takiej sytuacji warto spisać testament, w którym majątek można przekazać także osobom spoza kręgu rodziny - w tym właśnie partnerowi.

A skoro już mowa o przekazywaniu majątku osobom spoza rodziny, to nie można zapomnieć także o osobach, które nie posiadają rodziny ani krewnych. Jeśli nie spiszą testamentu, majątek po ich śmierci zgodnie z dziedziczeniem ustawowym przypadnie gminie lub Skarbowi Państwa. Osoba niemająca krewnych może jednak przy pomocy testamentu przekazać spadek przyjaciołom, sąsiadowi czy nawet wybranej fundacji.

Wielu dziadków najchętniej przekazałoby swoje mieszkanie czy pieniądze zgromadzone na rachunku bankowym nie dzieciom, a wnukom. Teoretycznie jest to możliwe także przy dziedziczeniu ustawowym. Dzieci zmarłego mogą bowiem odrzucić spadek, a wtedy do dziedziczenia zostaną dopuszczone ich dzieci (wnuki zmarłego). Złożone przez dzieci obietnice, że spadku się zrzekną, a pieniądze na pewno trafią  do wnuków, nie dają jednak stu procentowej pewności. Gwarancję taką zapewnia natomiast testament (choć w takiej sytuacji dzieciom zmarłego może przysługiwać roszczenie o zachowek). Ewentualnie pozostaje jeszcze druga opcja – umowa dożywocia.  Znajdzie ona jednak zastosowanie tylko, gdy chodzi o przekazanie wnukom nieruchomości, ale już nie innych składników majątku, a poza tym będzie rodzić po stornie wnuków konkretne obowiązki względem dziadków.