Celem nadrzędnym każdego zwolnienia lekarskiego jest dojście pracownika do zdrowia. W związku z tym powinien on powstrzymywać się od wykonywania pracy. Nie każda praca na zasiłku chorobowym jest jednak zabroniona i będzie skutkować jego utratą. Za najważniejszy czynnik uznaje się bowiem jej zarobkowy charakter.
Każdy ma prawo zachorować. Nawet ubezpieczonym zasiłek nie zawsze jednak przysługuje
Obowiązkiem każdego pracownika jest stawianie się w umówionym miejscu i czasie oraz wykonywanie obowiązków narzuconych mu przez pracodawcę. Nie zawsze jest to jednak możliwe, a za jedną z przyczyn takiego stanu rzeczy uznajemy niezdolność do pracy na skutek choroby. Dla osób objętych ubezpieczeniem chorobowym kluczowe jest wtedy uzyskanie zwolnienia lekarskiego, które uprawnia ich do skorzystania z 80% zasiłku. Dzięki temu dokumentowi pracownik może też liczyć na usprawiedliwienie swojej nieobecności w pracy.
Zasiłek chorobowy ma na celu zapewnić byt pracownikowi niezdolnemu do pracy. Istnieją jednak przypadki, gdy pomimo wystawionego zwolnienia lekarskiego na wypłatę środków nie ma co liczyć. Chodzi tu między innymi o sytuacje, w których niezdolność powstała na skutek popełnienia umyślnego przestępstwa, czy nadużycia alkoholu. Innym przypadkiem jest sytuacja, gdy wystawione zaświadczenie lekarskie okaże się fałszywe.
Najczęstszymi sytuacjami, gdy organ rentowy nakazuje zwrot wszystkich wypłaconych pieniędzy jest jednak wykonywanie pracy zarobkowej w okresie niezdolności do pracy. Przepisy nie zabraniają więc wypełniania jakichkolwiek zawodowych obowiązków.
Praca na zasiłku chorobowym – czy jest możliwa?
Kluczowym do ustalenia prawa do zasiłku chorobowego jest zarobkowych charakter wykonywanej pracy. Co ciekawe, w przepisach nie znajdziemy jakiejkolwiek podpowiedzi w tym zakresie. Jednoznacznego stanowiska próżno też szukać w orzecznictwie sądów, które podchodzą do tego zagadnienia w sposób dość różnorodny. Biorąc jednak pod uwagę cel przyświecający twórcom przepisów należy wskazać, że praca zarobkowa jest to każda aktywność ludzka zmierzającą do osiągnięcia zarobku lub z którą wiąże się tylko perspektywa otrzymania korzyści majątkowych.
W przeważającej części sądownictwo jest jednak zgodne, że do utraty prawa do zasiłku nie ma znaczenia, czy rzeczywiście ubezpieczony osiągnął jakikolwiek przychód ze swojej pracy. Co więcej, bez znaczenia jest wpływ tej pracy na stan zdrowia ubezpieczonego, to, czy był on pozytywny, neutralny czy negatywny. Jak wskazują prawnicy w czasie choroby ubezpieczony ma bowiem obowiązek powstrzymania się od wszelkich czynności wykonywanych zawodowo, ponieważ to świadczenia z ubezpieczenia chorobowego społecznego mają rekompensować brak możliwości uzyskiwania dochodów.
Tym samym Sąd Najwyższy wskazuje, że wykonywanie przez pracownika nawet sporadycznej i, jakby się wydawało na pierwszy rzut oka, nieobciążającej pracy podczas zwolnienia lekarskiego skutkuje obowiązkiem zwrotu zasiłku chorobowego.
Praca niezarobkowa nie oznacza braku dochodu
Skoro zarówno ZUS, jak i sądy dość rygorystycznie podchodzą do wykonywania jakichkolwiek obowiązków zawodowych w czasie zwolnienia lekarskiego to pytanie w jakich przypadkach faktycznie można pracować na L4? Otóż dozwolona jest praca mająca charakter niezarobkowy. Chodzi tu między innymi o aktywność podejmowaną dla dobra innych – uwarunkowana potrzebą środowiskową, społeczną, religijną czy publiczną.
Przykładem może być chociażby udział strażaka ochotnika w akcji ratowniczej i to pomimo faktu, że otrzyma on przecież ekwiwalent. Sądy zezwalają też na udział w posiedzeniach rady gminy przez radnego przebywającego na zwolnieniu lekarskim. Część orzecznictwa nie widzi również problemu w uczestnictwie w posiedzeniach rad nadzorczych spółdzielni mieszkaniowych, a nawet spółek kapitałowych. Zwykle chodzi więc o sytuacje, gdy chory nie ma możliwości znalezienia zastępstwa lub jego udział w konkretnych działaniach jest istotny dla dobra ogółu. Znaczenie ma więc incydentalny i wymuszony okolicznościami charakter pracy. Niemożliwe jest jednak wyselekcjonowanie konkretnego katalogu przypadków, gdy praca na zasiłku chorobowym zostanie uznana za dopuszczalna.
Nie ma jednego prostego rozwiązania, jeśli chodzi o zastosowanie art. 17 ust. 1 ustawy z 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, a ocena spełnienia przesłanki „wykonywania pracy zarobkowej” jest uzależniona od stanu faktycznego konkretnej sprawy. Nie należy więc oczekiwać kategorycznych wskazań ujednolicających, mających zastosowanie do każdego przypadku. To podstawy faktyczne danego rozstrzygnięcia będą decydowały o zakwalifikowaniu podejmowanych przez ubezpieczonych czynności jako „incydentalnych” bądź „wymuszonych okolicznościami”.
postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 30 stycznia 2024 r., sygn. akt II USK 263/23
