Spadkodawca co do zasady może w testamencie swobodnie rozporządzać swoim majątkiem. Przepisy wprowadzają w tym zakresie tylko kilka ograniczeń. To najbardziej oczywiste dotyczy zachowku, a więc przyznania prawa do określonej kwoty osobom najbliższym nawet, jeśli spadkodawca chciał całkowicie pominąć je w testamencie. Kolejne ograniczenie dotyczy zastrzeżenia warunku czy terminu – tego rodzaju ostatnia wola może okazać się nieważna.
Ograniczona swoboda testowania
Spadkodawca nie może sporządzić testamentu z zastrzeżeniem warunku czy terminu. W polskim prawie nie sprawdzi się więc scenariusz znany z niektórych filmów, kiedy to testator postanawia, że dana osoba może otrzymać cały majątek na przykład po ukończeniu 20 roku życia albo dopiero pod warunkiem wzięcia ślubu czy ukończenia studiów na danym kierunku.
W obu tych przypadkach testament odnosi się do zdarzenia przyszłego i niepewnego. Trudno mieć przecież pewność, że spadkobierca dożyje określonego wieku. A choć na takie zdarzenia jak ukończenie studiów czy wzięcie ślubu spadkobierca ma wpływ, to i tak nie można uznać ich za pewne. Zastrzeżenie warunku lub terminu nie jest więc możliwe. Spadkodawca może co najwyżej zdecydować się na polecenie testamentowe.
Zastrzeżenie warunku lub terminu w testamencie będzie nieważne
Wiele osób decyduje się na sporządzenie testamentu notarialnego, by mieć pewność, że rozporządzi majątkiem zgodnie z przepisami i testament będzie ważny. Wciąż nie brak jednak także takich spadkodawców, którzy decydują się na spisanie tzw. testamentu holograficznego. I chociaż nie brak poradników, które krok po kroku wskazują, jak sporządzić testament, to wcale nie dają one gwarancji, że spadkodawcy uda się dopilnować wszystkich wymogów. I choć o ile notariusz poinformuje swojego klienta, że testament z zastrzeżeniem warunku czy terminu nie jest dopuszczalny w Polsce, to już w przypadku ostatniej woli sporządzanej własnoręcznie i samodzielnie może się zdarzyć, że nieświadomy spadkodawca taki warunek czy termin wprowadzi.
Co dzieje się w takiej sytuacji? Właściwie nic, a dokładniej taki zapis traktuje się jako nieistniejący. Jeśli więc spadkodawca myślał, że syn otrzyma duży majątek tylko pod warunkiem, że wreszcie się ożeni, to nic z tego – spadkobierca nie musi spełnić tego warunku, by dostać spadek po ojcu.
Czy cały testament z zastrzeżeniem warunku lub terminu może być nieważny?
Testament z zastrzeżeniem warunku w pewnych sytuacjach może być jednak nieważny. Chodzi tu o sytuację, gdy z okoliczności albo treści samego testamentu wynika, że dany spadkobierca nie byłby powołany do dziedziczenia, gdyby dany warunek lub termin nie znalazł się w testamencie. Trzeba więc ustalić, co dokładnie motywowało spadkodawcę, a więc czy bez względu na ustalony warunek chciał powołać daną osobę do spadku. Jeśli odpowiedź brzmi „nie”, warunku nie uznaje się za nieistniejący. Zamiast tego przyjmuje się, że powołanie do dziedziczenia danej osoby jest nieważne.
Inaczej sprawa wygląda, gdy warunek spełniono jeszcze przed śmiercią spadkodawcy
Może zdarzyć się jednak jeszcze jedna sytuacja. Wracając znów do przykładu warunku zawarcia małżeństwa przez syna – co w sytuacji, gdy ojciec spisał testament na wiele lat przed śmiercią, a w międzyczasie syn rzeczywiście zdążył się ożenić?
W takim wypadku powyższe zasady nie obowiązują. Nie można już mówić o zdarzeniu przyszłym czy niepewnym. Obojętnie, czy z treści testamentu wynika, że bez spełnienia tego warunku ojciec nie ustanowiłby syna spadkobiercą (a wiec takie postanowienie trzeba by było uznać za nieważne), czy też nie można tego stwierdzić (a tym samym warunek potraktować jako nieistniejący). Taki testament z zastrzeżeniem warunku nie będzie więc uznany za nieważny, a syn będzie mógł odziedziczyć zapisany mu majątek.
