Spadek dziedziczy się zgodnie z ustalonymi udziałami. Spadkodawca może je wyznaczyć w testamencie. Jeśli natomiast nie spisał ostatniej woli i zastosowanie znajduje dziedziczenie ustawowe to wielkości udziałów spadkobierców wyznaczają przepisy zawarte w Kodeksie cywilnym.

I tak przykładowo jeśli spadek dziedziczy małżonek i dwójka dzieci, to każde z nich ma prawo do 1/3 spadku. Pozornie wydaje się, że mogą po prostu podzielić między sobą poszczególne przedmioty. Np. jeśli zmarły pozostawił aż 3 nieruchomości, to logiczne wydaje się zdecydowanie, że każdemu przypadnie po jednej z nich.

To jednak nieprawda. Na tym etapie wszyscy spadkobiercy są współwłaścicielami nieruchomości. A to oznacza, że nawet jeśli w praktyce każde z nich wprowadzi się do jednego z pozostawionych mieszkań i będzie nim samodzielnie zarządzać, to zgodnie z przepisami tak naprawdę nie mają ich na wyłączną własność. Przysługuje im jedynie udział w mieszkaniu wynoszący 1/3 – w odniesieniu do każdej z tych 3 nieruchomości.

Sytuacja zmieni się dopiero, gdy przeprowadzą dział spadku.

Wprawdzie nie brak rodzin, które całymi pokoleniami nie regulują spraw spadkowych i ani nie występują o stwierdzenie nabycia spadku, czyli potwierdzenie swoich praw do majątku po zmarłym, ani nie dzielą pozostawionego spadku. Zwykle jednak spadkobiercy prędzej czy później będą zmęczeni trwającą współwłasnością. W końcu osoba, która nie jest wyłącznym właścicielem danego przedmiotu, nie może też samodzielnie decydować o jego losie.

Z tego powodu wiele osób decyduje się podzielić spadek. A możliwości są w tym przypadku 3:

Podział cywilny jest najprostszy do przeprowadzenia. W tym wypadku wystarczy sprzedać majątek i podzielić się pieniędzmi. Spadkobiercy są więc w stanie rzeczywiście podzielić majątek po zmarłym zgodnie z przysługującymi im udziałami.

Sytuacja jest już bardziej skomplikowana, jeśli chodzi o podział fizyczny. Praktycznie niemożliwym jest, by w spadku znalazły się akurat takie składniki majątku, które będzie można podzielić stosownie do udziałów. Może się co najwyżej zdarzyć, że spadkobiercy dobrowolnie zrzekną się części praw do spadku – np. otrzymają na własność dom, którego wartość będzie o 100 tysięcy niższa niż przysługujący im spadek, ale zrzekną się dalszych roszczeń na rzecz pozostałych współspadkobierców.

Ostatnia opcja to przyznanie majątku na własność poszczególnym spadkobiercom z obowiązkiem spłaty pozostałych. Zdarza się np. że zmarły zostawia po sobie nieruchomość. Jeden ze spadkobierców chciałby w niej zamieszkać, podczas gdy innym zależy na pieniądzach. W takiej sytuacji można przyznać nieruchomość na własność pierwszej osobie, a ona spłaci pozostałych zgodnie z ich udziałami.

Istnieją dwa sposoby na przeprowadzenie działu spadku – sądowy lub notarialny. Jeśli spadkobiercy nie są w stanie dojść do porozumienia co do zasad podziału majątku, pozostaje im tylko droga sądowa. Na to rozwiązanie decydują się też osoby, które wprawdzie zgodnie zdecydowały, jak podzielić spadek, ale wolą wybrać dłuższe postępowanie przed sądem niż droższą, ale krótszą drogę przed notariuszem.

Spadkobiercy mogą też przeprowadzić umowny dział spadku. Przepisy nie narzucają przy tym konkretnej formy zawarcia takiej umowy, chyba że dana czynność wymaga formy szczególnej. I tak właśnie dzieje się w przypadku, gdy w skład spadku wchodzi nieruchomość – wtedy konieczna będzie umowa w formie aktu notarialnego. Notarialny dział spadku pozwala uregulować kwestie związane z majątkiem po zmarłym stosunkowo szybko, choć kosztem wyższych opłat. Nie zawsze jednak da się skorzystać z tej drogi. Możliwe jest to tylko, gdy spadkobiercy zgadzają się co do wszystkich aspektów działu spadku, a więc co do tego, jakie przedmioty przypadną poszczególnym osobom, w jakiej części i jaka będzie forma przeprowadzonego podziału.