Teoretycznie po śmierci spadkodawcy, rodzina (czyli spadkobiercy ustawowi) bądź osoby ujęte w testamencie (spadkobiercy testamentowi) dziedziczą „z automatu”. W praktyce jednak fakt dziedziczenia musi zostać odpowiednio ujawniony w dokumentach, tak aby nasza własność nie budziła żadnych wątpliwości. Niestety, wciąż bardzo mało osób wie, jakie są etapy postępowania spadkowego.
Etapy postępowania spadkowego dzielą się na dwie części. Pierwszy etap kończy się stwierdzeniem nabycia spadku. Jest to poszukiwanie (lub wskazanie) kręgu spadkobierców oraz etap to ustalenie, w jakiej części spadkobiercy nabywają spadek. Drugim etapem jest zniesienie współwłasności i faktyczny podział poszczególnych składników masy spadkowej pomiędzy spadkobierców, czyli dział spadku.
Etapy postępowania spadkowego – krąg spadkobierców trzeba ustalić zawsze
Warto zacząć od tego, że aby mówić o rozpoczęciu postępowania spadkowego, musimy podjąć odpowiednie kroki. W celu przeprowadzenia postępowania spadkowego należy udać się albo do sądu (gdzie składamy wniosek o stwierdzenie nabycia spadku), albo do notariusza.
Pierwszym etapem postępowania spadkowego, jest ustalenie kręgu spadkobierców. Może być to dokonane zarówno przez sąd, jak i przez notariusza i jest elementem koniecznym do dokonania działu spadku. W przypadku dziedziczenia testamentowego krąg spadkobierców zwykle jest zawężony i obejmuje osoby ujęte w testamencie (wyjątkiem są sytuacje, kiedy testament dotyczy tylko poszczególnych składników majątku spadkodawcy). W przypadku dziedziczenia ustawowego może jednak pojawić się problem.
Na tym etapie postępowania spadkowego, zapewne pojawią się pytania dotyczące rodziny: dzieci, wnuków, rodziców, rodzeństwa, a także dzieci rodzeństwa. Pojawiają się również pytania o to, czy ktokolwiek z uczestników postępowania ma wiedzę na temat ewentualnego pozostawienia przez spadkodawcę testamentu. Działania te zwykle są jednak rutynowe i w praktyce niezwykle rzadko pojawia się nowy, nieznany dotąd nikomu spadkobierca. Problem może jednak pojawić się w przypadku zwaśnionych rodzin, które nie mają wiedzy na temat miejsca pobytu, czy stanu cywilnego swoich krewnych, również będących powołanych do dziedziczenia z mocy ustawy. W takich przypadkach poszukiwania członków rodzin mogą znacznie przedłużyć sprawę.
Pierwszy etap postępowania spadkowego kończy się stwierdzeniem nabycia spadku
Jeżeli ktokolwiek liczył, że z sądu, czy od notariusza wyjdzie z informacją, że on odziedziczył działkę, a jego siostra samochód, może solidnie się zdziwić. Na tym etapie postępowania spadkowego określa się bowiem jakie są udziały spadkobierców w masie spadkowej (o ile oczywiście nie mówimy o dziedziczeniu testamentowym, w którym testator jasno wskazał, że jego samochód należy się żonie, a działkę dostaje córka), a nie kto dziedziczy poszczególne składniki.
Tak, więc jeżeli spadkodawca miał dwóch synów i córkę, a pozostawił trzy działki i trzy samochody, wcale nie oznacza to, że automatycznie każde z nich staje się właścicielem jednej działki i jednego samochodu. Dział spadku polega na stwierdzeniu, że Antek dziedziczy 1/3 spadku, Władek 1/3 spadku i Zosia również 1/3 spadku. Tak więc każdy z nich jest właścicielem 1/3 każdego pojazdu i 1/3 każdej działki. Postępowanie w tym przypadku kończy się wskazaniem spadkobierców, którzy obejmują spadek oraz ustaleniem ich udziałów.
Dopiero dział spadku pozwala na faktyczny podział składników majątku spadkodawcy
Drugi etap postępowania spadkowego, jakim jest dział spadku, nie jest konieczny, jeżeli spadkobierca jest tylko jeden. W przeciwnym razie to konieczność (chociaż brak wniosku o dział spadku nie rodzi żadnych konsekwencji prawnych, spadkobiercom nie grozi za to żadna kara). Większość spadkobierców decyduje się na dział spadku stosunkowo szybko, ponieważ znacznie ułatwia to rozporządzanie swoją częścią spadku.
Działu spadku można dokonać zarówno przed sądem, jak i przed notariuszem. Najlepiej już przed rozpoczęciem tego etapu postępowania dogadać z pozostałymi spadkobiercami, względem sprawiedliwego podziału majątku spadkodawcy. Jeżeli spadkobiercy nie dojdą w tym zakresie do porozumienia, spór rozstrzygnie sąd, który dokona działu spadku, kierując się zasadami sprawiedliwości.
