W ostatnim czasie na łamach Bezprawnika opisywaliśmy absurdalne przykłady stołecznych zabytków. Budynki zaniedbane i pozbawione jakichkolwiek walorów estetycznych, a do tego zajmujące kluczowe lokalizacje warszawskiego śródmieścia. Zastanawialiśmy się nad sensem zaliczania niekoniecznie udanych, ale wiekowych budowli do kanonu zabytków. Ustalmy zatem jak wygląda to od formalnej strony. Jakie warunki muszą zostać spełnione, abyśmy o budynku mogli powiedzieć, że jest zabytkiem. Czy wystarczy upływ z góry określonego czasu, czy liczy się coś więcej.

Co ciekawe ustawodawca nie zdefiniował precyzyjnie okresu czasu, który musiałby upłynąć, aby dany budynek mógł zostać włączony do rejestru zabytków. Co więcej, kryteriami, które należy uznać za istotne jest wartość historyczna, artystyczna lub naukowa, którą wyróżnia się budynek. Niezwykła historia i kluczowa symbolika są jednak pojęciami nieostrymi, a jednoznaczne sklasyfikowanie jest zwyczajnie niemożliwe.

Tym samym, decyzja czy konkretna budowla jest w istocie zabytkiem jest bardzo subiektywna. Za oceną oraz ostatecznym werdyktem stoi wojewódzki konserwator zabytków. To również konserwator prowadzi osławiony rejestr zabytków. Co istotne, dla zabytkowych obiektów prowadzona jest także ewidencja zabytków. Odpowiadają za nią właściwi miejscowo wójt, burmistrz lub prezydent miasta. Od lat mówi się o konieczności ujednolicenia obu spisów, lecz jak to zwykle bywa nad Wisłą, od słów do czynów jest bardzo długa droga. Warto pamiętać o tym, że wpis nieruchomości do rejestru zabytków ujawniany jest w księdze wieczystej.

Co o zabytkach stanowią przepisy ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami? Wskazują, że za zabytek należy uznać nieruchomość lub rzecz ruchomą, ich poszczególne części lub zespoły, które są dziełem człowieka lub związane są z ludzką działalnością i stanowią przy tym świadectwo minionej epoki.

Dodatkowo, należy liczyć się z tym, że wpisanie posiadanej przez nas nieruchomości do stosownego rejestru wiąże się z szeregiem obowiązków. Należy pamiętać, że to właściciel jest odpowiedzialny za zabezpieczenie zabytku oraz utrzymanie zarówno nieruchomości, jak i jej otoczenia w należytym stanie. Właściciele powinni także pamiętać, że mogą korzystać z zabytków wyłącznie w zakresie, który zapewni trwałe zachowanie ich wartości. Ponadto, to po stronie właścicieli leży zapewnienie możliwości naukowego badania i dokumentowania zabytkowych nieruchomości.