Testament jest oświadczeniem na wypadek śmierci, które określa, co dzieje się z majątkiem. Nie każdy jednak wie, że nie wszyscy są w stanie napisać testament. Są także osoby, które nie mogą go w jakiejkolwiek formie sporządzić. Od czego to zależy?
Kto nie może sporządzić testamentu
Podstawowe kwestie rozstrzyga nam treść Kodeksu cywilnego. Jak bowiem wynika z art. 944 k.c.
Sporządzić i odwołać testament może tylko osoba mająca pełną zdolność do czynności prawnych.
Przepis wprost określa, że testament może sporządzić tylko człowiek mający pełną zdolność do czynności prawnych. Czyli taka osoba, która jest pełnoletnia, a więc ukończyła 18 rok życia (wyjątek w postaci kobiety, której sąd opiekuńczy zezwolił na zawarcie małżeństwa, pominę). Wymóg posiadania pełnej zdolności do czynności prawnych oznacza także, że testamentu nie może sporządzić osoba ubezwłasnowolniona, choćby częściowo. Z kolei 944 §2 k.c. mówi nam o tym, że testamentu nie można sporządzić przez przedstawiciela.
Zatem: osoba niepełnoletnia i osoba ubezwłasnowolniona bezwzględnie nie mogą sporządzić testamentu. Dziedziczenie w wypadku tych osób nastąpi na podstawie ustawy, chyba że przed orzeczeniem ubezwłasnowolnienia osoba sporządzi ważny testament.
Nieważność testamentu zachodzi także wtedy, gdy zostanie on sporządzony przez osobę w stanie wyłączającym świadome albo swobodne podjęcie decyzji i wyrażenie woli, czy też pod wpływem groźby (a także błędu).
Powyższe określa pewne uniwersalne wymogi. Trzeba jednak pamiętać, że testament może mieć różne formy. Na przykład testament własnoręczny, czy też notarialny.
Czy każdy może spisać testament?
Przez „spisanie testamentu” rozumiem – na potrzeby tego wpisu – sporządzenie testamentu własnoręcznego w rozumieniu art. 949 k.c. Zgodnie z tym przepisem, tj. 949 §1,
Spadkodawca może sporządzić testament w ten sposób, że napisze go w całości pismem ręcznym, podpisze i opatrzy datą.
Wymóg własnoręczności jest oczywisty, zatem testamentu z całą pewnością nie może spisać osoba, która nie umie czytać lub pisać. Warto pamiętać, że chodzi tutaj o umiejętność czytania i pisania w dowolnym języku, bowiem testament nie musi być sporządzony w języku polskim.
Co więcej, testator (osoba sporządzająca testament) musi być sama w stanie go napisać. Dopuszczalna jest pewna pomoc, ale nie może ona sprowadzać się do „wodzenia za rękę”, a przynajmniej nie w taki sposób, gdzie „autor” nie może się temu sprzeciwić. Testamentu własnoręcznego nie może sporządzić np. osoba niewidoma.
Jak jednak czytamy w komentarzu do art. 949 k.c. pod red. E. Gniewka, wyd. 2021, Legalis, doktryna – mimo jednoznacznego brzmienia przepisu – dopuszcza możliwość napisania testamentu trzymając długopis palcami stóp, a także w protezie ręki. Nie będzie to własnoręczne pismo, ale tak należy je traktować.
Co do testamentu allograficznego, tj. ustnego oświadczenia ostatniej woli wobec wójta (burmistrza, prezydenta miasta), starosty, marszałka województwa, sekretarza powiatu albo gminy lub kierownika urzędu stanu cywilnego, to nie mogą z takiej formy skorzystać osoby głuche lub nieme.
