W razie ustania stosunku pracy z przyczyn leżących po stronie pracodawcy przewidziana jest odprawa dla pracownika. Nie jest to jednak jedyny przypadek, gdy z tytułu ustania stosunku pracy pracownik otrzyma dodatkowe świadczenie.
Czym jest odprawa?
Odprawa to świadczenie majątkowe niestanowiące wynagrodzenia. Jest związana nie tyle z jakością i nakładem pracy, co z samym stosunkiem pracy i statusem pracowniczym. Może stanowić dla pracownika formę rekompensaty w przypadku zwolnienia, choć przyznawana jest również w innych sytuacjach przewidzianych w Kodeksie pracy i innych ustawach. Sytuacje, w których przysługuje odprawa dla pracownika lub jego bliskich to:
- Odprawa z tytułu przejścia na emeryturę lub rentę
- Odprawa przy zwolnieniu indywidualnym pracownika z przyczyn leżących po stronie pracodawcy;
- Odprawa przy zwolnieniach grupowych;
- Odprawa pośmiertna dla osób uprawnionych
Odprawa emerytalna i rentowa
W przypadku przejścia pracownika na emeryturę lub rentę będzie przysługiwać mu odprawa wysokości jednomiesięcznego wynagrodzenia. Mogą się jednak zdarzyć sytuacje, w których kwota świadczenia będzie wyższa niż ta przewidziana w przepisie. Przede wszystkim pracodawca może ustalić w układzie zbiorowym pracy lub w regulaminie wynagradzania korzystniejszy wymiar odprawy. Jeśli natomiast pracownik zatrudniony jest u kilku pracodawców, od każdego z nich będzie przysługiwała mu odprawa. Emerytalna i rentowa odprawa dla pracownika będzie możliwa tylko raz. Oznacza to, że jeśli pracownik otrzymał odprawę w związku z przejściem na rentę, w przyszłości nie nabędzie już prawa do odprawy emerytalnej.
Odprawa pieniężna po zwolnieniu pracownika z przyczyn leżących po stronie pracodawcy
Odprawa pieniężna dla pracownika jest przewidziana nie tylko w Kodeksie pracy, ale i w innych przepisach. Zgodnie z ustawą o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunku pracy z przyczyn niedotyczących pracowników będzie przysługiwać ona także w przypadku, gdy pracodawca dokona zwolnienia z przyczyn leżących po jego stronie. Musi to być jednak wyłączna podstawa rozwiązania umowy o pracę. Oznacza to, że odprawa po zwolnieniu z pracy będzie należna tylko wtedy, gdy bez zaistnienia przyczyn po stronie pracodawcy nie zostałaby podjęta przez pracodawcę decyzja o zwolnieniu. W praktyce będą to więc najczęściej takie przypadki jak zła sytuacja finansowa pracodawcy, ogłoszenie upadłości czy likwidacja określonych stanowisk pracy.
Odprawa z tytułu zwolnień grupowych
Przepisy prawa pracy przewidują także odprawę pieniężną w przypadku zwolnień grupowych. Wysokość odprawy jest wówczas uzależniona od stażu pracy pracownika. Będzie to odpowiednio odprawa wysokości:
- 1-miesięcznego wynagrodzenia, jeśli pracownik był zatrudniony krócej niż 2 lata;
- 2-miesięcznego wynagrodzenia, jeśli pracownik był zatrudniony 2-8 lat;
- 3-miesięcznego wynagrodzenia, jeśli pracownik był zatrudniony ponad 8 lat
Do stażu obliczanego w celu ustalenia wysokości odprawy wlicza się okres zatrudnienia u pracodawcy dokonującego zwolnienia grupowego, a także okres zatrudnienia u poprzedniego pracodawcy, jeśli nowy pracodawca jest jego następcą prawnym. Niezależnie do powyższych zasad odprawa dla pracownika nie będzie mogła być jednak większa niż 15-krotność minimalnego wynagrodzenia za pracę obowiązującego w dniu rozwiązania stosunku pracy.
Odprawa pośmiertna
Przepisy przewidują także sytuację, w której odprawę otrzyma nie sam pracownik, a jego bliskie osoby. Będzie tak w wypadku śmierci pracownika. Wówczas do odprawy pośmiertnej uprawnieni są małżonek pracownika oraz inni członkowie rodziny spełniający warunki wymagane do uzyskania renty rodzinnej w myśl przepisów o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Podobnie jak w przypadku zwolnień grupowych również tu wysokość odprawy uzależniona jest od stażu pracy. Będzie to odpowiednio odprawa wysokości:
- 1-miesięcznego wynagrodzenia, gdy pracownik był zatrudniony krócej niż 10 lat;
- 3-miesięcznego wynagrodzenia – gdy zatrudniony był co najmniej 10 lat;
- 6-miesięcznego wynagrodzenia – gdy zatrudniony był więcej niż 15 lat.
Odprawę pośmiertną dzieli się w częściach równych pomiędzy wszystkich uprawnionych członków rodziny. Wyjątkiem jest sytuacja, gdy tylko jednej osobie przysługuje odprawa po zmarłym. Wówczas otrzyma ona połowę kwoty. Istnieje także możliwość, że pracodawca ubezpieczył pracownika na życie. Jeśli odszkodowanie wypłacone przez instytucję ubezpieczeniową z tego tytułu nie będzie niższe niż wysokość odprawy, odprawa pośmiertna nie będzie przysługiwać uprawnionym. Jeśli natomiast odszkodowanie okaże się niższe, obowiązkiem pracodawcy jest wypłacić uprawnionym kwotę stanowiącą różnicę między otrzymanym przez nich odszkodowaniem a wysokością należnej odprawy.
Z jakim terminem odprawa dla pracownika ulega przedawnieniu?
Może także zdarzyć się, że pracodawca nie wypłacił odprawy, a pracownik nie wiedział, że mu ona przysługuje. W takim wypadku będzie mógł wystąpić do sądu pracy z roszczeniem. Przepisy przewidują 3-letni termin przedawnienia. Pracownik będzie więc musiał wystąpić z roszczeniem nie później niż w ciągu 3 lat od ustania stosunku pracy.
