Członkowie patroli mają na własną rękę monitorować granicę, a i rzekomo oprócz obserwowania terenów przygranicznych, także legitymować ludzi przekraczających granicę, a nawet przeszukiwać bagaże. Osoby prywatne nie mają uprawnień do legitymowania czy przeszukiwania innych obywateli, ponieważ to czynności zastrzeżone dla służb.

Działania tzw. patroli obywatelskich naturalnie rodzą pytania o ich zgodność z prawem i potencjalne zagrożenie dla porządku publicznego. W Polsce legitymowanie oraz przeszukiwanie osób mogą przeprowadzać wyłącznie odpowiednio umocowane służby na podstawie konkretnych przepisów. W innym przypadku podobne inicjatywy wydają się naruszać dobra osobiste.

Z tego powodu eksperci ostrzegają, że obecność obywateli przy granicy może doprowadzić do eskalacji napięć i nieporozumień, a w skrajnych przypadkach – do przemocy. Brakuje bowiem jasnych procedur regulujących działania takich grup.

Zamieszanie wokół patroli obywatelskich zbiegło się w czasie z projektem przywrócenia tymczasowej kontroli granicznej na granicy Polski z Niemcami i Litwą. Pomysł zakłada wprowadzenie od 7 lipca kontroli w związku z narastającym problemem nielegalnej migracji.

Rząd powołuje się w tym kontekście na art. 25 Kodeksu granicznego Schengen, który umożliwia czasowe przywrócenie kontroli na granicach wewnętrznych strefy Schengen, jeśli istnieje poważne zagrożenie dla porządku publicznego lub bezpieczeństwa narodowego. Kontrole mają być środkiem zapobiegawczym i – co ważne – tymczasowym, stosowanym jedynie w wyjątkowych sytuacjach.

Cienka linia między pomocą a przeszkadzaniem

Chociaż Ruch Obrony Granic twierdzi, że działa tylko w dobrej wierze i wspiera służby, niektórzy eksperci wskazują, że ochrona granicy należy wyłącznie do kompetencji organów państwowych. Wprowadzanie przez przypadkowe osoby elementów tzw. obywatelskiego porządku może źle się skończyć, ponieważ może utrudniać pracę Straży Granicznej i policji.

Rzecznik Praw Obywatelskich Marcin Wiącek zwrócił się do ministra Tomasza Siemoniaka z prośbą o przedstawienie szczegółowych informacji na temat procedur związanych z przekazywaniem i zawracaniem cudzoziemców z Niemiec do Polski. Oprócz patroli obywatelskich zapytał w szczególności o wskazanie podstawy prawnej, na jakiej odbywa się przekazywanie tych osób z terytorium Niemiec na terytorium Polski. Poprosił również o wyjaśnienie, jaki jest ich status prawny i jakie działania są podejmowane wobec osób, które zostały zawrócone z Niemiec, mimo braku dokumentów uprawniających do pobytu na terenie RP.