Wyniki kontroli przeprowadzonej przez NIK są jednoznaczne. Funkcjonujący w Polsce system opieki geriatrycznej, która zajmuje się schorzeniami wieku podeszłego nie zapewnia seniorom prawidłowej i wystarczającej pomocy. Geriatria to priorytetowa dziedzina medycyny, ale niestety – jak to zgrabnie ujęto w nagłówku komunikatu na oficjalnej stronie Izby – tylko na papierze.
Kontrola przeprowadzona przez NIK dotyczyła okresu od 1 stycznia 2017 r. do 6 października 2021 r. Objęła ona pięć województw: lubuskie, łódzkie, świętokrzyskie, śląskie i wielkopolskie. Badanie pokazało, że działania podejmowane w ostatnich latach przez Ministerstwo Zdrowia, oddziały wojewódzkie NFZ oraz Narodowy Instytut Geriatrii, Reumatologii i Rehabilitacji były nieskoordynowane i fragmentaryczne. Jak poinformowała NIK, w efekcie okazały się one również niewystarczające.
System opieki geriatrycznej w Polsce mimo starań działa tak samo, jak wcześniej. Albo nawet i gorzej
Kontrola skupiała się na najważniejszych wskaźnikach dotyczących dostępności leczenia geriatrycznego w Polsce. Można tu wymienić na przykład liczbę oddziałów szpitalnych, poradni, czy personelu. Niestety, wyniki pokazały, że wskaźniki w kontrolowanych województwach albo nie zmieniły się, albo wręcz – pogorszyły się.
Istotnym wskaźnikiem, który poddano kontroli, był współczynnik określający liczbę mieszkańców w wieku powyżej 60 lat przypadających na jednego geriatrę. Wyniki w tym zakresie przedstawiono w formie infografiki:
Pod tym względem największe braki występowały w świętokrzyskim, gdzie jeden specjalista miał pod opieką ponad 60 tys. seniorów. Najlepiej wypadło województwo śląskie. Jednak to właśnie tam pacjenci czekali na pomoc najdłużej – nawet ponad dwa miesiące.
Medycyna rodzinna, chirurgia, czy dermatologia są „na topie”. Geriatrią nikt się nie interesuje
Na przeciążenie lekarzy geriatrów wpływają istotne braki kadrowe. Jak wskazała NIK – kluczowym i dotychczas nierozwiązanym problemem w rozwoju geriatrii jest zbyt mała liczba specjalistów w tej dziedzinie. Lekarze rezydenci nie są zainteresowani specjalizacją z geriatrii. W ciągu pięciu ostatnich lat ukończyło ją w całym kraju zaledwie 101 lekarzy. Dodatkowo, zainteresowanie tą dziedziną medycyny niestety wciąż spada.
To, jak bardzo przeciążeni są aktywni zawodowo geriatrzy możemy wyczytać nie tylko ze wskaźnika ilości pacjentów na jednego lekarza. NIK badał też czas pracy medyków. Kontrola pokazała, że geriatrzy zatrudnieni w kontrolowanych placówkach na kontraktach często wykonywali swoje obowiązki nieprzerwanie przez ponad 24 godziny. Najczęściej było to od 31 do 35 godzin. W skrajnych przypadkach 120, 150 a nawet 240 godzin bez przerwy (!).
Tak niewyobrażalnie długi czas nieprzerwanej pracy na pewno negatywnie wpływa na jakość wykonywanych przez lekarzy zadań. Może też stwarzać zagrożenie zarówno dla pacjentów, jak i dla samych medyków. Należy w tym miejscu zaznaczyć, że w przeciwieństwie do pracowników etatowych, osób zatrudnionych na kontraktach nie obowiązują przepisy dotyczące norm i wymiaru czasu pracy.
Poza lekarzami, brakuje również wykwalifikowanych w tej dziedzinie medycyny pielęgniarek. W badanym okresie wymogu dotyczącego zatrudnienia na oddziale geriatrycznym odpowiedniej liczby pielęgniarek nie spełniało 60% kontrolowanych szpitali.
Istotnym problemem, z jakim zmaga się system opieki geriatrycznej w Polsce, jest nierówny dostęp do niej. Wystarczy spojrzeć na poniższą grafikę, by się o tym przekonać.
I tak na przykład, w województwie śląskim w 2020 r. funkcjonowało 14 oddziałów opieki geriatrycznej, które dysponowały 346 łóżkami. W województwie warmińsko-mazurskim nie było z kolei ani jednego oddziału tego typu.
Jak wskazano w wynikach kontroli, na dostępność opieki geriatrycznej negatywnie wpłynęła również pandemia Covid-19, ze względu na konieczność wstrzymania leczenia na oddziałach.
Dlaczego geriatria jest tak ważna?
Opieka geriatryczna to opieka nad osobami starszymi. Co ważne, obejmująca leczenie wielu chorób jednocześnie. Jak przekonuje wielu specjalistów, jest ona skuteczniejsza od leczenia konwencjonalnego, które tradycyjnie skoncentrowane jest na poszczególnych schorzeniach.
To opieka geriatryczna umożliwia osobom starszym komfortowe, samodzielne funkcjonowanie przez jak najdłuższy czas. Jak pokazują statystyki, zwiększa ona szansę na poprawę stanu funkcjonalnego seniora po interwencji szpitalnej aż o 72%.
Od 30 lat możemy w Polsce zaobserwować coraz większy odsetek seniorów. Już teraz zwiększa się przeciętna długość życia, a prognozy rozwoju demograficznego pokazują, że w 2050 r. ponad 32% Polaków będzie miało 65 lat lub więcej. To tylko dowodzi, jak ważna jest geriatria. Zdaniem NIK, a także wielu specjalistów w dziedzinie medycyny, powinna ona się stać priorytetem dla resortu zdrowia. Należy więc jak najszybciej podjąć realne działania, które pomogą usprawnić system opieki geriatrycznej w Polsce.
Jak usprawnić system opieki geriatrycznej w Polsce?
W następstwie kontroli, NIK skierowała następujące wnioski.
Do Ministra Zdrowia:
- stworzenie systemu wsparcia organizacyjnego i finansowego dla podmiotów leczniczych, sprzyjającego podejmowaniu decyzji o utworzeniu nowych oddziałów i poradni geriatrycznych,
- zwiększenie atrakcyjności specjalizacji w dziedzinie geriatrii, co wpłynie na zwiększenie zainteresowania lekarzy wyborem tej specjalizacji,
- wprowadzenie do stosowania w drodze przepisów powszechnie obowiązujących standardów organizacyjnych opieki geriatrycznej, na podstawie delegacji przewidzianej w art. 22 ust. 5 ustawy o działalności leczniczej.
Do zarządzających podmiotami leczniczymi:
- podjęcie działań mających na celu wyeliminowane przypadków nadmiernie długiej pracy lekarzy (nieprzerwanie nawet przez kilka dni) zatrudnionych na podstawie umów cywilnoprawnych.
