Prawo nie pozostawia pokrzywdzonych przestępstwem samym sobie. Wyposaża ich w szereg uprawnień i nieważne czy chodzi o ofiary tych najpoważniejszych przestępstw, czy tych drobnych. Dostęp do tych prawnych narzędzi jest równy dla każdego.
Jeżeli padamy ofiarą przestępstwa, a nasza sprawa została już zgłoszona do organów ścigania, rozpoczyna się cała procedura związana z badaniem przestępstwa i następnie doprowadzeniem do znalezienia i osądzenia sprawcy. My jako pokrzywdzenie jesteśmy gdzieś z boku wszystkich tych czynności, ale nie oznacza to, że nie mamy na nie wpływu. Przepisy prawa karnego wyposażyły ofiary przestępstw w szereg uprawnień, bardzo przydatnych.
Omawiając je, warto podzieli postępowanie na dwa etapy. Etap przedsądowy i sądowy. W zależności od tego, na jakim etapie znajduje się sprawa, nasze uprawnienia będą się różnić.
Etap postępowania przedsądowego, do czego mamy prawo?
W trakcie śledztwa lub dochodzenia jesteśmy stroną postępowania. W związku z tym przysługuje nam prawo do brania udziału w czynnościach podejmowanych w sprawie. Oprócz tego możemy żądać zastrzeżenia danych dotyczących naszego miejsca zamieszkania do wyłącznej wiadomości prokuratora, a później sądu. Możemy też żądać odpisu protokołu czynności, w której uczestniczyliśmy lub mieliśmy prawo uczestniczyć. Oznacza to, że o taki protokół możemy zwrócić się do policji lub prokuratury także po czynności. Pokrzywdzony może żądać, niestety odpłatnie, kserokopii dokumentów z akt sprawy i po jednej kopii utrwalonego zapisu dźwiękowego lub kopii obrazu.
Warto pamiętać, że pokrzywdzony ma również prawo do przeglądania akt i sporządzania z nich odpisów (w tym przypadku odpisami mogą być również zdjęcia robione telefonem), a także złożenia zażalenia na odmowę udostępnienia tych akt, jeśli taka się pojawi. Pokrzywdzony może składać zażalenia na inne czynności, które są wykonywane w trakcie postępowania oraz na wydawane zarządzenia, które w jego opinii naruszają prawo. W każdym momencie pokrzywdzony może również złożyć wniosek o skierowanie sprawy do postępowania mediacyjnego. Taka mediacja będzie się toczyć pomiędzy nim a sprawcą przestępstwa. Najważniejszym uprawnieniem pokrzywdzonego i bardzo przydatnym, jest żądanie ustanowienia dla niego pełnomocnika z urzędu. Taki wniosek można zgłosić na każdym etapie.
Pokrzywdzony ma swoje prawa
Jeżeli po przeprowadzonym postępowaniu prokurator stwierdzi, że nie ma podstaw do wniesienia aktu oskarżenia albo w ogóle, już na wczesnym etapie odmówi wszczęcia takiego postępowania, pokrzywdzony może złożyć zażalenie. Takie zażalenie składa się do sądu.
Bardzo ważną uprawnieniem pokrzywdzonego jest również otrzymywanie informacji o uchyleniu lub zmianie tymczasowego aresztowania wobec podejrzanego oraz o innych środkach zapobiegawczych. Z wiadomych względów, jest to bardzo istotne dla jego bezpieczeństwa.
Jako pokrzywdzony warto pamiętać również o możliwości złożenia oświadczenia o działaniu w charakterze oskarżyciela posiłkowego przed sądem. W ten sposób dochodzimy do drugiego etapu, czyli etapu sądowego.
Etap sądowy
Po rozpoczęciu sprawy sądowej sytuacja pokrzywdzonego ulega zmianie. Nie jest ona już stroną postępowania i nie może brać czynnego udziału w postępowaniu. Może to zmienić, jeżeli złoży wspomniane wcześniej oświadczenie o działaniu w charakterze oskarżyciela posiłkowego. Ma do tego prawo do momentu zakończenia pierwszego przesłuchania oskarżonego. Jeżeli pokrzywdzony będzie działał jako oskarżyciel posiłkowy, będzie miał prawo do składania wniosków dowodowych, zadawania pytań przesłuchiwanym osobom oraz później, do złożenia apelacji. Warto pamiętać, że pokrzywdzony może wziąć udział w posiedzeniu sądu przed rozprawą w kwestii warunkowego umorzenia postępowania, skazania oskarżonego bez rozprawy oraz umorzenia postępowania z powodu niepoczytalności oskarżonego i zastosowania środków zabezpieczających. Na prawo do wzięcia udziału w takim posiedzeniu nie ma wpływu to, czy zostało złożone oświadczenie o działaniu w charakterze oskarżyciela posiłkowego.
Pokrzywdzonym może także sprzeciwić się jeżeli oskarżony złoży wniosek o wydanie wyroku skazującego bez przeprowadzenia postępowania dowodowego, czyli o tak zwane dobrowolne poddanie się karze. Warto pamiętać, że w przypadku przestępstw, w których doszło do wyrządzenia szkody, pokrzywdzony może złożyć wniosek o orzeczenie w wyroku obowiązku naprawienia szkody, a także o zadość uczynienia za doznaną krzywdę.
