Pominięcie najbliższych w testamencie wcale nie oznacza jeszcze ich wydziedziczenia. Jest to dość powszechne, choć błędne przekonanie. Takie osoby wciąż mają bowiem prawo do zachowku. Dopiero, gdy spadkodawca zdecyduje się na wydziedziczenie członka rodziny, ten nie otrzyma niczego ze spadku. Przepisy wprowadzają jednak kilka wymogów, które należy spełnić, by takie wydziedziczenie rzeczywiście było skuteczne.
Jak skutecznie wydziedziczyć członka rodziny?
Spadkodawca co do zasady może swobodnie rozporządzać swoim majątkiem w testamencie, ale z pewnym wyjątkiem. Przepisy kodeksu cywilnego chronią bowiem osoby najbliższe przed całkowitym ich pominięciem. Małżonkowi, zstępnym, a w niektórych przypadkach także rodzicom zmarłego przysługuje prawo do zachowku.
Pozostaje więc pytanie – jak skutecznie wydziedziczyć członka rodziny? Po pierwsze, skoro wydziedziczenie polega na pozbawieniu prawa do zachowku, to może dotyczyć tylko osób, którym w ogóle taki zachowek przysługuje. Mowa tu o małżonku, zstępnym, a w niektórych przypadkach także rodzicach. Jeśli natomiast spadkodawca nie chce, by część spadku otrzymał na przykład jego brat, nie musi dokonywać wydziedziczenia. Wystarczy, że pominie brata w testamencie. Ten nie ma bowiem uprawnienia do zachowku, więc w takim wypadku nie otrzyma żadnego majątku po zmarłym.
Skuteczne wydziedziczenie najbliższego członka rodziny wymaga natomiast:
- dokonania go w testamencie,
- z któregoś powodu wskazanego w art. 1008 Kodeksu cywilnego,
- przy precyzyjnym wskazaniu, kogo to wydziedziczenie dotyczy.
Dopuszczalne tylko 3 powody wydziedziczenia
Skoro spadkodawca decyduje się na pominięcie w testamencie najbliższych mu osób, to zwykle ma ku temu konkretne powody. Kodeks cywilny umożliwia mu więc wydziedziczenie członka rodziny, jeśli ten postąpił w sposób uzasadniający taką decyzję. Przyczyny wydziedziczenia ustawodawca jednak mocno ograniczył. Pozbawienie prawa do zachowku jest bowiem możliwe tylko, gdy spadkobierca:
- wbrew woli spadkodawcy postępował uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego,
- dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci,
- uporczywie nie dopełniał względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.
Jeśli więc spadkodawca z innego powodu zdecydował się na wydziedziczenie członka rodziny, to taka czynność nie będzie skuteczna. I to nawet, jeśli sądzi, że powód tej decyzji ma pełne uzasadnienie.
Wydziedziczenie członka rodziny można kwestionować
Dla skutecznego wydziedziczenia nie trzeba użyć słowa „wydziedziczam”. Wystarczy, że jego intencje wynikają z treści testamentu. Co istotne, gdy zachodzi jeden z przypadków, kiedy testament jest nieważny, również samo wydziedziczenie nie będzie skuteczne.
Jako że wydziedziczenie członka rodziny możliwe jest tylko z trzech wyżej wymienionych powodów, spadkodawca musi wskazać przyczynę swojej decyzji w treści testamentu. Oprócz podania jednego z powodów wymienionych w art. 1008 powinien też dodać kilka zdań uzasadnienia. Warto też wspomnieć, że jeżeli spadkobierca pozbawiony zachowku uzna przyczynę za niezgodną z prawdą, może dowodzić bezzasadności wydziedziczenia na drodze sądowej.
Pozostaje jeszcze jedna kwestia – przebaczenie wydziedziczonemu. Zgodnie z art. 1010 nie można wydziedziczyć uprawnionego, któremu spadkodawca przebaczył. Jeżeli więc nawet osoba najbliższa postępowała w sposób uzasadniający wydziedziczenie, a spadkodawca jej wybaczył, pozbawienie prawa do zachowku nie odniesie skutku. To na wydziedziczonym spoczywa jednak obowiązek udowodnienia, że do takiego przebaczenia doszło.
