Zmiana nazwiska w Polsce jest prostsza, niż by się wydawało. Formalności nie są przesadnie skomplikowane, a postępowanie prowadzone przez kierownika urzędu stanu cywilnego jest krótkie. Przede wszystkim jednak trzeba uzasadnić naszą prośbę, na przykład poprzez spełnienie którejś z przesłanek wskazaną w ustawie o zmianie imienia i nazwiska.
Powody uprawniające do zmiany nazwiska nie k0ńczą się wcale na pięciu przesłankach wskazanych w ustawie
Rzadko się zdarza, że mamy wpływ na nasze nazwisko. Zostaje nam w końcu przypisane nazwisko jednego z naszych rodziców. Okazją do jego zmiany jest zawarcie małżeństwa. W tym wypadku nasze możliwością są ograniczone do nazwiska partnera albo do przyjęcia nazwiska dwuczłonowego. Nie oznacza to jednak, że zmiana nazwiska na wniosek zainteresowanej osoby jest niemożliwa. Wręcz przeciwnie: mamy do czynienia z dokładnie tą samą prostą procedurą, co w przypadku zmiany imienia.
Zgodnie z ustawą o zmianie imienia i nazwiska, przez zmianę nazwiska rozumiemy zmianę na inne nazwisko, zmianę pisowni nazwiska lub zmianę nazwiska ze względu na formę właściwą dla rodzaju żeńskiego lub męskiego. Z takiej możliwości mogą skorzystać obywatele polscy, bezpaństwowcy oraz przebywający w naszym kraju uchodźcy.
Art. 4 przywołanego aktu prawnego określa, jakie przesłanki muszą być spełnione, by móc się ubiegać o zmianę nazwiska. Warto wspomnieć, że dotyczą one zarówno nazwisk, jak i imion.
1. Zmiany imienia lub nazwiska można dokonać wyłącznie z ważnych powodów, w szczególności gdy dotyczą zmiany:
1) imienia lub nazwiska ośmieszającego albo nielicującego z godnością człowieka;
2) na imię lub nazwisko używane;
3) na imię lub nazwisko, które zostało bezprawnie zmienione;
4) na imię lub nazwisko noszone zgodnie z przepisami prawa państwa, którego obywatelstwo również się posiada.
2. Zmiany imienia lub nazwiska cudzoziemca, który uzyskał w Rzeczypospolitej Polskiej status uchodźcy, można dokonać wyłącznie ze szczególnie ważnych powodów związanych z zagrożeniem jego prawa do życia, zdrowia, wolności lub bezpieczeństwa osobistego.
Każdy ważny powód może sprawić, że urzędnicy pozytywnie rozpatrzą nasz wniosek
Jak należy rozumieć przytoczony powyżej przepis? Przede wszystkim sformułowaniem kluczowym jest „w szczególności”. Ustawodawca postanowił zastosować otwarty katalog ważnych powodów. Możemy więc oprzeć nasz wniosek o jakiś zupełnie inny, chociażby chęć powrotu do nazwiska rodowego po rozwodzie. Ograniczenia służą przede wszystkim temu, by uniemożliwić zmienianie naszych podstawowych danych osobowych dla kaprysu.
Nie powinniśmy mieć najmniejszego problemu z wnioskiem o zmianę jednego z tych nazwisk, które bywają źródłem kpin ze strony innych osób. Najbardziej oczywistym przykładem są słowa kojarzące się z wulgaryzmami albo różnego rodzaju zbrodniarzami. Urzędnicy zazwyczaj uwzględniają jednak doświadczenia wnioskodawcy, na przykład ze szkoły czy pracy. Nie poznają ich jednak bez sporządzenia obszernego uzasadnienia, w którym nakreślamy naszą sytuację.
Przesłankę „nazwisko używane” należy rozumieć dosłownie. Chcemy zmienić nasze „oficjalne” nazwisko na takie, którym posługujemy się na co dzień. Bezprawna zmiana nazwiska to najczęściej rezultat jakiegoś błędu ze strony urzędników stanu cywilnego. Osoby z podwójnym obywatelstwem mogą także zmienić nazwisko na takie, które jest akceptowane przez organy tego drugiego państwa. Na przykład Litwa bardzo restrykcyjnie podchodzi do pisowni imion i nazwisk. Dopiero od niedawna pozwala na stosowanie oryginalnej. Inne państwa mogą mieć problemy natury językowej z uzależnianiu pisowni nazwiska od płci.
Wreszcie: zgodnie z ust. 2 prawo do zmiany nazwiska przysługuje także uchodźcom, którzy chcą w ten sposób chronić własne bezpieczeństwo. Mogą im na przykład grozić represje ze strony kraju macierzystego, którego służby mogą z kolei mieć nadspodziewanie długie ręce i niecne zamiary.
Zmiana nazwiska podlega także pewnym ograniczeniom. Nie możemy wybrać nowego nazwiska, które należy do postaci historycznych czy osób wsławionych w dziedzinie kultury, nauki, działalności politycznej, społecznej albo wojskowej. Wyjątek stanowią osoby, które rzeczywiście mogą udowodnić pokrewieństwo z posiadaczem tego konkretnego nazwiska. Nie możemy także wybrać sobie nazwiska trójczłonowego i jeszcze dłuższych.
Zmiana nazwiska dziecka, które ukończyło 13 lat, wymaga jego zgody
Wniosek o zmianę nazwiska składamy u wybranego przez siebie kierownika urzędu stanu cywilnego. Jego obowiązkowe elementy składowe wskazuje art. 11 ust. 1 ustawy o zmianie imienia i nazwiska.
1. Wniosek o zmianę imienia lub nazwiska zawiera:
1) dane osoby, której zmiana dotyczy:
a) imię (imiona) i nazwisko oraz nazwisko rodowe,
b) wskazanie kierownika urzędu stanu cywilnego, który sporządził akt urodzenia oraz akt małżeństwa, jeżeli zmiana imienia lub nazwiska będzie dotyczyła tego aktu,
c) numer Powszechnego Elektronicznego Systemu Ewidencji Ludności, zwany dalej „numerem PESEL”, jeżeli został nadany;
2) imię lub nazwisko, na jakie ma nastąpić zmiana;
3) wskazanie miejsca sporządzenia aktu urodzenia małoletnich dzieci, jeżeli zmiana imienia lub nazwiska będzie dotyczyła tych aktów;
4) adres do korespondencji wnioskodawcy;
5) uzasadnienie;
6) oświadczenie wnioskodawcy, że w tej samej sprawie nie złożył wcześniej wniosku do innego kierownika urzędu stanu cywilnego lub nie została wydana już decyzja odmowna.
Trzeba pamiętać, że opłata skarbowa za wydanie decyzji o zmianie imienia lub nazwiska w 2024 r. wynosi 37 zł. Oświadczenie sprowadza się do napisania jednego zdania zbieżnego z treścią punktu 6) i złożenia pod nim dodatkowego podpisu. W przypadku zmiany ewentualnej zmiany nazwiska naszych dzieci trzeba pamiętać, że po ukończeniu 13 roku życia mają one prawo do podjęcia w tej sprawie samodzielnej decyzji. Innymi słowy: mogą odmówić, a kierownik urzędu stanu cywilnego jest taką deklaracją związany.
Dziecko wyraża zgodę na zmianę swojego nazwiska osobiście do protokołu przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego. Istnieje możliwość załatwienia sprawy w formie pisemnej. Wówczas jednak własnoręczny podpis dziecka musi być poświadczony notarialnie. Warto także wspomnieć, że na zmianę nazwiska dziecka zgodę musi wyrazić drugi rodzic, który dokonuje jej w takiej samej formie. Ma do dyspozycji także kwalifikowany podpis elektroniczny jako formę uwierzytelnienia swojego podpisu. W razie rozbieżności zdań pomiędzy rodzicami decyzję na wniosek jednego z rodziców podejmuje sąd opiekuńczy.
Jeżeli z jakiegoś powodu kierownik urzędu stanu cywilnego wydał decyzję odmowną w sprawie zmiany naszego nazwiska, to możemy odwołać się od niej do wojewody.
