To, że prawo w Polsce jest skomplikowane, niezrozumiałe, a przepisów mamy po prostu za dużo, wie chyba każdy. Okazuje się, że przepisy są tak skomplikowane i często zmieniane że nawet Sejm nie wie, jakie prawo obowiązuje – a skoro tak, to jakie szanse na zrozumienie prawa ma przeciętny obywatel? Jak sprawdzić przepisy prawa?
Ignorantia iuris nocet – nieznajomość prawa szkodzi. Ta stara, rzymska paremia wciąż znajduje zastosowanie – tłumaczenie się przed policjantem czy sędzią metodą „drogi panie, ja nie wiedziałem, że tak nie można” nie jest najlepszą metodą na uniknięcie prawnych konsekwencji swoich działań.
Dlatego tak ważne jest to, aby nasze działania – np. jako pracodawcy w relacjach z pracownikiem – były oparte na obowiązujących przepisach prawa. Skąd te przepisy wziąć? Z grubsza są trzy metody: nieoficjalna darmowa, oficjalna darmowa i płatna. Z tej trzeciej opcji korzystają głównie, choć nie tylko, prawnicy: to systemy informacji prawnej takie jak LEX czy Legalis, czyli bazy danych zawierające różnego rodzaju akty prawne, orzeczenia sądowe i uczone pisma, komentarze czy artykuły. To niezbędnik w codziennej pracy prawnika, choć dosyć kosztowne – odpowiednie licencje są (w zależności od wybranego pakietu) na tyle drogie, że Photoshop okazuje się narzędziem półdarmowym.
Jak sprawdzić przepisy prawa? To nie takie proste
Zwykłemu obywatelowi Rzeczpospolitej, który chciałby sprawdzić aktualną treść np. Kodeksu pracy, pozostaje zatem źródło wiedzy niezastąpione w obecnych czasach, czyli internet. Teksty ustaw czy rozporządzeń znajdziemy zarówno w różnego rodzaju prywatnych serwisach, jak i dwóch oficjalnych serwisach administrowanych przez państwo polskie:
- Internetowy System Aktów Prawnych – isap.sejm.gov.pl
- Dziennik Ustaw – www.dziennikustaw.gov.pl
Ten pierwszy serwis ma ogromną zaletę w codziennej pracy: zawiera tzw. teksty ujednolicone. Co to jest? Kiedy ustawa jest nowelizowana (tzw. zmianie ulega część przepisów), w celu ustalenia aktualnego brzmienia normy prawnej należałoby wziąć pierwotny tekst aktu prawnego, treść wszystkich nowelizacji (często wielu, wydanych na przestrzeni nieraz kilkudziesięciu lat) i upewnić się, czy interesujący nas przepis (artykuł, paragraf) został zmieniony, a jeśli tak, to kiedy, na jak długo, i dopiero w ten sposób ustalić, jaka jest jego treść na dany dzień. Brzmi skomplikowanie? I słusznie, bo tak właśnie jest – dlatego prawnicy są niejako zmuszeni do korzystania z prywatnych, drogich programów komputerowych. Tak samo, jak rolnicy, którzy już dawno przesiedli się z furmanek na potężne maszyny kosztujące nierzadko setki tysięcy złotych.
Władza ustawodawcza powinna co prawda wydawać tzw. teksty jednolite, czyli oficjalne wersje aktu prawnego uwzględniającego wszystkie dokonane zmiany. Niestety, opieszałość służb prawnych odpowiedzialnych za przygotowanie takich aktów powoduje, że teksty jednolite aktów prawnych są wydawane stanowczo za rzadko. Dlatego w ISAP dostępne są tzw. teksty ujednolicone – czyli nie korzystające z zastrzeżonego dla tekstów jednolitych „oficjalności”, ale najbardziej aktualne. Są one jednak tylko substytutem, o czym zresztą ostrzegają administratorzy serwisu ISAP (pogrubienie własne):
Kancelaria Sejmu dokłada wszelkich starań, aby informacje z bazy ISAP zamieszczane były niezwłocznie po ich opublikowaniu w postaci elektronicznej, żeby były rzetelne i kompletne. Nie może jednak ponosić odpowiedzialności za skutki działań podjętych w oparciu o informacje publikowane w ISAP w sieci Internet. ISAP nie jest źródłem prawaa elektroniczna wersja tekstów ujednoliconych ustaw opracowywanych w KS może być dla naszych użytkowników jedynie materiałem informacyjnym i pomocniczym.
Chcesz poznać treść przepisu? I tak ci się nie uda – chyba, że zapłacisz
Po co to wszystko wyjaśniam? Ano dlatego, że wczoraj wieczorem poproszono mnie o udzielenie odpowiedzi na z pozoru proste pytanie: ile dni ma pracownik na odwołanie się do sądu pracy w przypadku wypowiedzenia umowy o pracę zawartej na okres próby? Szybko sprawdziłem odpowiedni przepis, korzystając właśnie z ujednoliconego tekstu Kodeksu pracy dostępnego w ISAP:
Kojarzyłem jednak, że ten termin mógł ostatnio ulec zmianie, więc sprawdziłem jego treść – chcąc mieć pewność, że udzielam prawidłowej informacji – w drogim, oczywiście prywatnym, systemie informacji prawnej. Jakie było moje zdziwienie, gdy okazało się, że termin na odwołanie do sądu pracy już 1 stycznia uległ znaczącej zmianie, i wynosi aż 21 dni:
Oznacza to, że pracodawca, który w wypowiedzeniu umowy o pracę posłużył się – w dobrej wierze, w zaufaniu do własnego państwa i jego służb – terminem dostępnym w ujednoliconym tekście dostępnym w programie ISAP, błędnie i bezprawnie pouczyłby pracownika o możliwości odwołania się do sądu.
Owszem, to stosunkowo „drobny” błąd, ale doskonale pokazuje, że polskie prawo jest już tak skomplikowane, że przeciętny obywatel, nawet przy najlepszych chęciach, nie jest w stanie samodzielnie ustalić, jakie prawo właściwie go obowiązuje. Zwłaszcza, że w omawianym przypadku zmiana terminu nie była zwyczajną nowelizacją Kodeksu pracy, lecz efektem wdrożenia ustawy o zmianie niektórych ustaw w celu poprawy otoczenia prawnego przedsiębiorców z dnia 16 grudnia 2016 r., a zatem uchwaloną na chwilę przed wejściem w życie. Tekst jednolity Kodeksu pracy ostatni raz wydano 8 września 2016 r., a więc pół roku temu – w międzyczasie dokonano już trzech (!) nowelizacji tego kodeksu.
A skoro obywatel nie jest w stanie ustalić, jakie prawo go obowiązuje, to czy organy państwa mają prawo wymagać od niego stosowania się do tych nieznanych mu przepisów?
