Dostęp do informacji publicznej do jedno z kluczowych praw obywatela w demokratycznym państwie. Ale co to właściwie oznacza i jak skorzystać z tego uprawnienia? Wyjaśniamy.
Nowoczesne państwo prawa działa przejrzyście (bo jest oparte na jasnych zasadach). Państwo takie pozwala obywatelom na kontrolę działalności tych jednostek, które w imieniu państwa wykonują rozmaite działania. Kontrolą taką umożliwia prawo dostępu do informacji publicznej.
Zgodnie z art. 61 ust. 1 Konstytucji:
Obywatel ma prawo do uzyskiwania informacji o działalności organów władzy publicznej oraz osób pełniących funkcje publiczne. Prawo to obejmuje również uzyskiwanie informacji o działalności organów samorządu gospodarczego i zawodowego a także innych osób oraz jednostek organizacyjnych w zakresie, w jakim wykonują one zadania władzy publicznej i gospodarują mieniem komunalnym lub majątkiem Skarbu Państwa.
W dalszej części ustawa zasadnicza precyzuje, że szczegółowy tryb uzyskiwania ww. informacji będzie określać ustawa. Zadość temu obowiązkowi czyni ustawa o dostępnie do informacji publicznej. Robi to co prawda w sposób ułomny, bo szczegółowe przepisy o dostępie do informacji publicznej są rozproszone po ok. 250 ustawach – ale ogólne zasady zostały w niej określone.
Dostęp do informacji publicznej – czyli właściwie do czego?
Ustawa określa między innymi to, co jest informacją publiczną – a więc to, o co obywatel ma prawo zapytać odpowiednie instytucje – bardzo szeroko. Jest to bowiem
Każda informacja o sprawach publicznych stanowi informację publiczną (…)
Oczywiście, jak to zazwyczaj bywa, od każdej reguły są wyjątki – jak choćby informacje o charakterze tajnym czy poufnym. Ale co to właściwie oznacza „sprawa publiczna”, przesądzająca o tym, czy dana informacja jest informacją publiczną? Jak wskazuje się w piśmiennictwie chodzi o sprawy z zakresu funkcjonowania państwa, gospodarowania mieniem publicznym (np. czynionych wydatków z publicznych środków) czy dotyczącego grupy obywateli. Nie będą informacją publiczną dokumenty o charakterze wewnętrznym, ale już np. będą nią umowy zawierane przez instytucje z podmiotami zewnętrznymi. Przy czym „instytucją” może być również spółka czy fundacja – o ile wykonują zadania publiczne (np. dbają o wizerunek Polski za granicą, jak Polska Fundacja Narodowa).
Najlepiej będzie pokazać to na przykładzie. Informacją publiczną będzie wysokość kosztów ponoszonych przez urząd miasta na połączenia telefoniczne – z uwagi na fakt, że są to dane obrazujące sposób wydatkowania środków publicznych. Nie będzie natomiast informacją publiczną szczegółowy wykaz rozmów (billing) prowadzonych przez pracowników tej instytucji.
Nie będzie też informacją publiczną treść wewnętrznej notatki i inne dokumenty o charakterze roboczym czy korespondencja mailowa wymieniana między pracownikami danej instytucji. Nie będą nią również dokumenty szkoleniowe czy terminarze spotkań urzędników.
Dostęp do informacji publicznej – jak i kto może się o nią zwrócić?
Generalnie dostęp do informacji publicznej ma zapewnić przejrzystość działań państwa. Między innymi dlatego część informacji publicznych jest publicznie obwieszczana w Biuletynie Informacji Publicznych. Znaleźć go można m.in. na stronach internetowych urzędów miast i gmin czy ministerstw i innych urzędów oraz instytucji państwowych. Dodatkowo informacja publiczna może być również obwieszczana w inny sposób, np. w drodze wyłożenia lub wywieszenia w miejscach ogólnie dostępnych (np. w gablotach umieszczonych w urzędzie miasta).
Informacje nieznajdujące się w Biuletynie Informacji Publicznej są udostępniane na wniosek. Może go złożyć każdy. Udostępnianie informacji publicznej na wniosek następuje bez zbędnej zwłoki, nie później jednak niż w terminie 14 dni od dnia złożenia wniosku. W wyjątkowych okolicznościach (np. gdy przygotowanie odpowiednich danych zajmie więcej czasu) podmiot obowiązany do udostępnienia informacji publicznej powiadamia w tym terminie o powodach opóźnienia oraz o terminie, w jakim udostępni informację, nie dłuższym jednak niż 2 miesiące od dnia złożenia wniosku.
Wniosek może być złożony w dowolnej formie, również elektronicznej (np. e-mailem).
Dostęp do informacji publicznej – ile to kosztuje?
Jak wynika z art. 14 ust. 1 ustawy o dostępie do informacji publicznej:
Udostępnianie informacji publicznej na wniosek następuje w sposób i w formie zgodnych z wnioskiem, chyba że środki techniczne, którymi dysponuje podmiot obowiązany do udostępnienia, nie umożliwiają udostępnienia informacji w sposób i w formie określonych we wniosku.
Jeśli wskazany przez wnioskodawcę sposób udostępnienia danych jest niemożliwy do zrealizowania, wnioskodawca jest o tym zawiadamiany (ze wskazaniem przyczyn) i informowany o możliwych sposobach udostępnienia informacji. Brak reakcji ze strony wnioskodawcy skutkuje umorzeniem postępowania.
Co do zasady dostęp do informacji publicznej nie wiąże się z kosztami dla wnioskodawcy. Jeśli jednak podmiot, do którego kierowany jest wniosek
ma ponieść dodatkowe koszty związane ze wskazanym we wniosku sposobem udostępnienia lub koniecznością przekształcenia informacji w formę wskazaną we wniosku, podmiot ten może pobrać od wnioskodawcy opłatę w wysokości odpowiadającej tym kosztom.
Wnioskodawca najpierw – po złożeniu wniosku – jest zawiadamiany o wysokości opłaty. Jeśli ją uiści – otrzyma stosowne informacje w żądanej formie. Może jednak zmienić żądaną formę udostępnia informacji (na tańszą) lub wycofać wniosek.
Dostęp do informacji publicznej – a co, jak nie dostaniemy żądanej informacji?
Odmowa udostępnienia informacji publicznej następuje w formie decyzji administracyjnej (w przypadku organów władzy publicznej) lub podobnego w treści dokumentu (w przypadku innych podmiotów). W uzasadnieniu decyzji podmiot musi wskazać:
- imiona, nazwiska i funkcje osób, które podjęły decyzję o odmowie udostępnienia żądanych informacji,
- oznaczenie podmiotów, ze względu na których dobra wydano decyzję o odmowie udostępnienia informacji; dobrami tymi są:
- prywatność osoby fizycznej
- tajemnica przedsiębiorcy
Od takiej decyzji można – w terminie 14 dni – odwołać się do organu wyższej instancji. I tak przykładowo dla decyzji wydanej przez prezydenta miasta (wójta, burmistrza) będzie samorządowe kolegium odwoławcze. Odwołanie od decyzji innego niż organ władzy publicznej podmiotu następuje w formie wniosku o ponowne rozpoznanie sprawy. Na takie rozstrzygnięciu organów odwoławczych służy z kolei skarga do sądu administracyjnego. Sąd ma obowiązek rozpatrzyć skargę w terminie 30 dni od daty wpływu akt sprawy wraz z odpowiedzią na skargę.
Należy jednocześnie wskazać, że niezasadna odmowa udostępnienia informacji publicznych grozi karą.
Kto, wbrew ciążącemu na nim obowiązkowi, nie udostępnia informacji publicznej, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.
