Jakiś czas temu głośno zrobiło się o nowelizacji przepisów, która spowodowała, że poszukiwanie skarbów nie jest już wykroczeniem, a przestępstwem. Artykuł 109c ustawy o ochronie zabytków stanowi obecnie, że:

Sam przepis powoduje niestety mnóstwo wątpliwości. Warto w tym miejscu zadać pewne pytanie — czym jest poszukiwanie zabytków?

Udzielenie odpowiedzi na powyższe wymaga jednak wyjaśnienia, czym jest w myśl przepisów poszukiwanie, a czym jest zabytek.

Zgodnie z definicją legalną, zabytkiem jest:

Poszukiwanie zabytków z kolei jest każdym działaniem, na przykład z użyciem wykrywacza metali, mające na celu znalezienie zabytku.

Warto zauważyć, że kryminalizowane jest samo poszukiwanie zabytków, niezależnie od tego, czy uda się jakikolwiek znaleźć. Wydaje się, że kluczowa jest kwestia woli poszukującego, tj. czy w jego świadomości korzystanie z wykrywacza metalu ma na celu wydobycie zabytków, bądź godzi się, z tym że jakieś znajdzie. Inną kwestią, która może mieć de facto wpływ na przestępność tego czynu, jest obiektywne stwierdzenie, czy na danym terenie w ogóle mają szansę znajdować się zabytki.

Oby dwie sfery są prawdopodobnie dosyć trudne do wykazania. Jednakże łatwiej jest, przez sam fakt korzystania z wykrywacza metali na terenie np. lasu, w którym znajdowano w przeszłości przedmioty historyczne, przyjąć, iż poszukujący eksploruje teren z zamiarem poszukiwania zabytków.

Inna sytuacja może mieć miejsce, gdy korzystający z wykrywacza metali poruszać się będzie na plaży, bądź własnej nieruchomości, albo jak wykaże, iż korzystanie z wykrywacza metali ma na celu znalezienie np. zagubionej rzeczy.

Ustawodawca wprowadził bardzo wątpliwą konstrukcję, stypizując przestępstwo, które nie określa precyzyjnie, kiedy zostaje popełnione. Tak czy inaczej, poszukiwanie zabytków gdziekolwiek bez zezwolenia stanowi przestępstwo.

Z kolei poszukiwanie zagubionej rzeczy albo eksplorowanie plaży w poszukiwaniu zagubionych przez ludzi przedmiotów, raczej nigdy nie zostanie zakwalifikowane jako przestępstwo, chyba że sam poszukujący przedstawi, że zamierza on znaleźć właśnie zabytki, nie mając odpowiedniego zezwolenia.

W wypadku, gdy poszukiwacz zamierza szukać zabytków, powinien uzyskać odpowiednie zezwolenie, które ujęte jest w rozporządzeniu Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 22 sierpnia 2018 r. w sprawie prowadzenia prac konserwatorskich, prac restauratorskich i badań konserwatorskich przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków albo na Listę Skarbów Dziedzictwa oraz robót budowlanych, badań architektonicznych i innych działań przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków, a także badań archeologicznych i poszukiwań zabytków.