Jak funkcjonują stypendia na uczelniach? Czy rząd zamierza obniżyć wysokość świadczeń przeznaczonych dla studentów? Sprawa jest dosyć złożona i – niestety – najwłaściwszą odpowiedzią jest „to zależy”.
Jak funkcjonują stypendia na uczelniach?
Jedna z naszych czytelniczek wysłała nam wiadomość o następującej treści, która – po lekkim przeredagowaniu – brzmi:
Witam,
czy moglibyście posprawdzać, co nasz „kochany” rząd kombinuje przy stypendiach naukowych dla studentów? Podobno chcą je drastycznie obniżyć, pewnie też zasłaniając się COVID-em. Mój syn w tym roku wybiera się na studia i liczyłam na to, że skoro jest najlepszym uczniem w technikum to, i na studiach będzie mu dobrze szło i dostanie stypendium, co znacząco pomogłoby nam w opłaceniu kosztów utrzymania studenta.
O stypendium socjalnym nie ma mowy, bo kryterium dochodowe jest niskie i nie można od mojego dochodu odjąć kredytu hipotecznego, który drastycznie obniża moje dochody.
Pozdrawiam
Jak funkcjonują stypendia na uczelniach? Czy faktycznie zostaną obniżone?
Pomoc materialna dla studentów
Warto na początku wyjaśnić, że świadczenia dla studentów to bardzo szerokie pojęcie. W wąskim znaczeniu – na którym się skupię – są to świadczenia finansowane ze środków publicznych (bez względu na to, czy uczelnia jest publiczna czy prywatna), które określone są w ustawie Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce.
Sama ustawa wyróżnia kilka rodzajów pomocy materialnej. Są to:
- stypendium socjalne
- stypendium dla osób niepełnosprawnych
- zapomoga
- stypendium rektora
- stypendium finansowane przez jednostkę samorządu terytorialnego
- oraz stypendium za wyniki w nauce lub w sporcie finansowane przez osobę fizyczną lub osobę prawną niebędącą państwową ani samorządową osobą prawną
W ujęciu najwęższym można uznać, że w ramach pomocy materialnej, której świadczenie następuje wskutek procedury przeprowadzonej przez uczelnię, wyróżnić można: stypendium socjalne, stypendium rektora, stypendium dla osób niepełnosprawnych oraz zapomogę. Te świadczenia przyznaje się wskutek decyzji administracyjnej odpowiedniego organu, najczęściej komisji stypendialnej.
Skąd się biorą pieniądze na stypendia?
Stypendia finansuje się są ze środków publicznych, a uczelnie mają możliwość w pewnym zakresie dosyć dowolnego ich rozdziału. Rozdział ten następuje jednak w ramach pewnej puli (i obowiązującego prawa), którą uczelnia otrzymuje z budżetu państwa.
Zasady ustalania wysokości dotacji na stypendia określa poniższy wzór wyrażony we właściwym rozporządzeniu.
- Di – wysokość dotacji dla i-tej uczelni,
- D1 – część środków finansowych dzieloną z uwzględnieniem liczby studentów,
- D2 – część środków finansowych dzieloną z uwzględnieniem liczby studentów otrzymujących stypendium socjalne
- D3 – oznacza część środków finansowych dzieloną z uwzględnieniem liczby studentów będących osobami niepełnosprawnymi
- Lsi – liczba studentów w i-tej uczelni
- Lmi – oznacza liczbę stanowiącą iloraz liczby studentów otrzymujących stypendium socjalne w i-tej uczelni i wysokości miesięcznego dochodu na osobę w rodzinie studenta uprawniającej do ubiegania się o stypendium socjalne ustalonej w i-tej uczelni
- Lni – oznacza liczbę studentów będących osobami niepełnosprawnymi w i-tej uczelni
- n – oznacza liczbę uczelni uwzględnionych przez dysponenta części budżetu państwa w podziale środków finansowych
Powyższe nie stanowi oczywiście pełnych danych. Sam system naliczania jest w kilku miejscach dodatkowo skomplikowany i zależny od innych czynników.
Warto jednak zaznaczyć, że w wykazie prac legislacyjnych resortu nauki i edukacji (stan na dzień 28 grudnia 2020 r.) nie ma informacji dotyczących planowanej zmiany sposobu naliczania dotacji na stypendia.
Różne stypendia na różnych uczelniach
Różnice w zakresie kwoty przeznaczonej na stypendia powoduje, że w zasadzie w każdej uczelni funkcjonuje nieco innym system rozkładu środków. Są uczelnie, w których stypendium rektora („za średnią”, sport lub osiągnięcia artystyczne) wynosi ponad tysiąc złotych. Są też takie, w których jest to 200-300 złotych. Stypendium rektora otrzymać może maksymalnie 10% studentów na danym kierunku, ale w ramach uczelni można ustalić próg niższy – na przykład 5%. Wówczas stypendia będą nominalnie wyższe, zaś mniej studentów się „załapie”.
Uczelnie muszą także tak dysponować środkami, by nie doszło do sytuacji, w której zabraknie środków na stypendia, co do których nie ma żadnego „konkursu”, a liczy się jedynie stan faktyczny. Chodzi o stypendia dla niepełnosprawnych i stypendia socjalne – każdy, kto spełni warunki, powinien otrzymać takie świadczenie.
Epidemia koronawirusa i temporalne zmiany odnoszące się do zapomogi spowodowały, że studenci w ubiegłym roku bardzo często występowali o zapomogi z tytułu utraty pracy (możliwości zarobkowania) wywołanej restrykcjami. Przepisy na czas zawieszenia uczelni przekazały kompetencję przyznawania zapomóg rektorom, a w zasadzie każdy student, którego sytuacja życiowa pogorszyła się wskutek COVID-19, mógł otrzymać – w zależności od uczelni – od kilkuset, do ponad tysiąca złotych.
Płaszczyzna stypendiów jest niezwykle złożona i wielopłaszczyznowa sama w sobie. W mojej opinii jednak rząd nie „manipuluje” przy stypendiach, by je obniżyć. Ich faktyczna wysokość zależy od rozdziału środków w ramach konkretnej uczelni. Ta procedura dookreślona jest najczęściej właściwym regulaminem, a także stanem faktycznym (liczba studentów na kierunku).
Warto też przypomnieć, że studenci 1 roku (w roku złożenia egzaminu maturalnego) także mogą otrzymać stypendium rektora. Tylko wówczas, gdy taki student jest laureatem olimpiady międzynarodowej albo laureatem lub finalistą olimpiady stopnia centralnego. Albo wtedy, gdy jest medalistą co najmniej współzawodnictwa sportowego o tytuł Mistrza Polski w danym sporcie.
