Wiedzą powszechnie znaną jest to, że liczba rozwodów utrzymuje się w Polsce na wysokim poziomie. W I półroczu 2021 r. do sądów okręgowych w całej Polsce wpłynęło 38 662 spraw o rozwód w pierwszej instancji. To o niespełna 14% więcej niż w analogicznym okresie ubiegłego roku, kiedy było ich 34 051. Dlatego też, warto przyjrzeć się regulacjom, które pozwalają dochodzić w sądzie od byłego małżonka alimentów. Obowiązek alimentacyjny po rozwodzie może powstać nawet, gdy żaden z małżonków nie jest winny rozkładowi pożycia.
Podstawą prawną do dochodzenia roszczeń alimentacyjnych od byłego małżonka jest art 60 KRO, który stanowi, że:
§ 1. Małżonek rozwiedziony, który nie został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia i który znajduje się w niedostatku, może żądać od drugiego małżonka rozwiedzionego dostarczania środków utrzymania w zakresie odpowiadającym usprawiedliwionym potrzebom uprawnionego oraz możliwościom zarobkowym i majątkowym zobowiązanego.
§ 2. Jeżeli jeden z małżonków został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia, a rozwód pociąga za sobą istotne pogorszenie sytuacji materialnej małżonka niewinnego, sąd na żądanie małżonka niewinnego może orzec, że małżonek wyłącznie winny obowiązany jest przyczyniać się w odpowiednim zakresie do zaspokajania usprawiedliwionych potrzeb małżonka niewinnego, chociażby ten nie znajdował się w niedostatku.
§ 3. Obowiązek dostarczania środków utrzymania małżonkowi rozwiedzionemu wygasa w razie zawarcia przez tego małżonka nowego małżeństwa. Jednakże gdy zobowiązanym jest małżonek rozwiedziony, który nie został uznany za winnego rozkładu pożycia, obowiązek ten wygasa także z upływem pięciu lat od orzeczenia rozwodu, chyba że ze względu na wyjątkowe okoliczności sąd, na żądanie uprawnionego, przedłuży wymieniony termin pięcioletni.
Kiedy powstaje obowiązek alimentacyjny po rozwodzie?
Z lektury wyżej zacytowanego przepisu widać wyraźnie, że ważnym czynnikiem determinującym orzeczenie przez sąd alimentów dla byłego małżonka jest to, czy sąd orzekając rozwód orzekł także o winie. Można wyróżnić trzy przypadki, kiedy obowiązek alimentacyjny po rozwodzie może być dochodzony kiedy:
- żaden z rozwiedzionych małżonków nie ponosi winy rozkładu pożycia
- sąd zaniechał orzekania o winie
- sąd orzekł rozwód z winy obojga małżonków
Jeżeli rozwód orzeczono z wyłącznej winy jednego z małżonków, roszczenie alimentacyjne może przysługiwać tylko drugiemu z nich. Ponadto, powyższy podział ma to znaczenie, że łatwiej będzie dochodzić małżonkowi, który nie jest wyłącznie winny rozkładowi pożycia alimentów od ex-małżonka. Ma to również wpływ na okres trwania obowiązku alimentacyjnego po rozwodzie.
Zwykły obowiązek alimentacyjny po rozwodzie
Warto dodać, że to czy i który z małżonków ponosi winę rozkładu pożycia, decyduje wyłącznie sentencja prawomocnego wyroku rozwodowego, nie można więc w procesie o alimenty powoływać się na winę współmałżonka, jeżeli nie przypisano mu winy w wyroku rozwodowym.
Zwykły obowiązek alimentacyjny po rozwodzie uregulowany w art. 60 §1 KRO odnosi się do wszystkich trzech ww. przypadków. Przesłanką roszczeń alimentacyjnych rozwiedzionego małżonka jest jego stan niedostatku. Stan ten nie musi istnieć w chwili orzeczenia rozwodu. Żądanie świadczeń alimentacyjnych jest uzasadnione także wtedy, gdy uprawniony do alimentów małżonek znalazł się w niedostatku dopiero po upływie pewnego czasu od orzeczenia rozwodu. Czym jest niedostatek? Jest to stan, gdy były małżonek nie będzie w stanie zaspokajać swoich podstawowych, usprawiedliwionych potrzeb.
Obowiązek alimentacyjny po rozwodzie małżonka wyłącznie winnego rozkładowi pożycia
A co w sytuacji, gdy sąd w wyroku rozwodowym orzeknie wyłączną winę rozkładu pożycia? W takim przypadku, zgodnie z art. 60 § 2 KRO małżonek, który nie został uznany za wyłącznie winnego rozkładowi pożycia nie musi wykazywać niedostatku. Wystarczy, by rozwód pociągał za sobą istotne pogorszenie sytuacji materialnej małżonka niewinnego. Ocena, czy nastąpiło takie pogorszenie, zależy od porównania sytuacji, w jakiej niewinny małżonek znalazł się wskutek orzeczenia rozwodu, z sytuacją, w jakiej znajdowałby się, gdyby rozwodu nie orzeczono.
Kolejną różnicą względem zwykłego obowiązku alimentacyjnego jest to, że małżonek, który nie był wyłącznie winny rozkładowi pożycia może dochodzić alimentów w wysokości odpowiadającej jego potrzebom, a nie jedynie usprawiedliwionym potrzebom. Co oznacza to w praktyce? Niedostatek nie stanowi w tym przypadku punktu odniesienia dla sądu przy orzeczeniu obowiązku alimentacyjnego. Sąd Najwyższy wypowiadając się w tej kwestii stwierdził:
Przyjęte uregulowanie nie daje wprawdzie małżonkowi niewinnemu prawa do równej stopy życiowej z małżonkiem zobowiązanym, lecz małżonek niewinny ma prawo do bardziej dostatniego poziomu życia, aniżeli tylko zaspokajanie usprawiedliwionych potrzeb. Pojęcie stopy życiowej stanowi element, który przy określeniu usprawiedliwionych potrzeb małżonka niewinnego trzeba także brać pod uwagę.
Czas trwania obowiązku alimentacyjnego po rozwodzie
Zasadą jest, że zawarcie przez rozwiedzionego małżonka nowego małżeństwa powoduje – zgodnie z dyspozycją art. 60 § 3 KRO – wygaśnięcie obowiązku alimentacyjnego drugiego małżonka. Co istotne, zasada wyłącza także obowiązek małżonka uznanego za wyłącznie winnego rozkładu pożycia. Natomiast zawarcie przez rozwiedzionego małżonka nowego małżeństwa nie uchyla, samo przez się, jego obowiązku alimentacyjnego względem drugiego rozwiedzionego małżonka, który nie zawarł nowego małżeństwa. Jednak może mieć wpływ na zakres tego obowiązku.
A co w sytuacji, gdy rozwiedziony małżonek, który pobiera alimenty żyje w konkubinacie? W tej sprawie wypowiedział się Sąd Najwyższy stwierdzając, że pozostawanie w konkubinacie przez uprawnionego do alimentów rozwiedzionego małżonka nie jest ustawową przesłanką wygaśnięcia wobec niego obowiązku alimentacyjnego drugiego z rozwiedzionych małżonków. Okoliczność ta może jednakże mieć wpływ na wysokość alimentów.
Niezależnie od powyższego, gdy sąd nie orzekł wobec zobowiązanego małżonka winy rozkładu pożycia (zwykły obowiązek alimentacyjny), wygasa z upływem 5 lat od chwili prawomocnego orzeczenia rozwodu. Wygaśnięcie obowiązku alimentacyjnego z upływem wymienionego terminu jest zasadą, od której dopuszczalne jest odstępstwo ze względu na wyjątkowe okoliczności.
