Problem z przepływem informacji a postępowanie spadkowe
Sprawy spadkowe potrafią być źródłem konfliktów, a skłócone rodziny często działają szybko i po cichu, zwłaszcza gdy w grę wchodzą wartościowe nieruchomości lub pieniądze. W praktyce zdarzają się sytuacje, w których potencjalny spadkobierca nawet nie wie, czy zmarły krewny pozostawił testament, czy postępowanie spadkowe zostało przeprowadzone, a czasem nawet — czy inni członkowie rodziny nie „załatwili” sprawy bez jego wiedzy.
Choć prawo spadkowe nie przewiduje możliwości legalnego pominięcia spadkobiercy ustawowego, rzeczywistość bywa bardziej skomplikowana. Jeśli nie podejmiesz działań na czas, możesz obudzić się w sytuacji, w której wszyscy inni mają już prawomocne postanowienie sądu, a ty… nic.
Pominięcia spadkobierców ustawowych niestety się zdarzają
Wbrew popularnemu wyobrażeniu sądy spadkowe nie zawsze skrupulatnie badają pełny krąg spadkobierców ustawowych. Często opierają się na informacjach przedstawionych przez członków rodziny, a jeśli wszyscy wnioskodawcy zgodnie oświadczą, że oprócz nich nie ma innych spadkobierców, sąd może przyjąć te twierdzenia bez szczegółowej weryfikacji.
W skrajnych przypadkach prowadzi to do pominięcia osób, które również dziedziczą z ustawy, ale których nikt nie wskazał – na przykład dzieci z poprzedniego związku, wnuków, albo rodzeństwa, z którym rodzina nie utrzymuje kontaktu. Oczywiście takie postanowienie można podważyć, ale wymaga to czasu, środków i często specjalistycznej pomocy prawnej. Dlatego im szybciej upewnisz się, co dzieje się ze spadkiem, tym lepiej dla twoich praw.
Zacznij od ksiąg wieczystych
Jeśli nie masz kontaktu z rodziną i nie wiesz nawet, czy postępowanie spadkowe zostało przeprowadzone, warto zacząć od najbardziej namacalnego źródła informacji: ksiąg wieczystych nieruchomości należących do spadkodawcy. Jeżeli posiadasz numery ksiąg, możesz w kilka minut sprawdzić, czy doszło do zmiany właściciela.
Jeżeli w dziale II księgi wieczystej widnieją już inni członkowie rodziny, jest to jasny sygnał, że jakieś postępowanie spadkowe zostało przeprowadzone. Z kolei jeśli nadal wpisany jest spadkodawca, może to oznaczać, że nikt jeszcze nie podjął czynności albo że postępowanie dopiero się toczy. To najprostszy sposób, by uzyskać pierwsze wskazówki bez konieczności konfrontacji z rodziną.
Dane możesz też sprawdzić w Rejestrze Spadków
W sytuacji, gdy nie znasz numerów ksiąg wieczystych albo spadkodawca nie posiadał nieruchomości, pozostaje narzędzie, które powstało właśnie po to, aby uniknąć zagubienia informacji o spadkach — ogólnopolski Rejestr Spadkowy. Każde postępowanie spadkowe, zarówno sądowe, jak i przeprowadzone w formie aktu poświadczenia dziedziczenia u notariusza, powinno zostać do tego rejestru zgłoszone.
Aby sprawdzić, czy sprawa została zarejestrowana, wystarczy znać imię, nazwisko oraz datę urodzenia i śmierci spadkodawcy. Jeśli rejestr wskaże dokument, będziesz mógł dowiedzieć się, gdzie i kiedy sporządzono akt lub wydano postanowienie, a następnie wystąpić o jego odpis.
Jak odzyskać spadek?
Jeżeli po sprawdzeniu ksiąg wieczystych lub Rejestru Spadkowego okaże się, że postępowanie spadkowe zostało przeprowadzone bez twojego udziału, nie oznacza to, że sprawa jest przegrana. Prawo przewiduje możliwość wzruszenia takiego orzeczenia. W przypadku postanowienia sądu o stwierdzeniu nabycia spadku można złożyć wniosek o jego uchylenie lub zmianę, wykazując, że byłeś pominiętym spadkobiercą ustawowym lub testamentowym. Sąd ponownie otwiera wtedy sprawę i ustala pełny krąg spadkobierców.
Jeśli natomiast spadek został stwierdzony w formie aktu poświadczenia dziedziczenia u notariusza, konieczne będzie wystąpienie do sądu z wnioskiem o jego unieważnienie — akt poświadczenia dziedziczenia traci wówczas moc, a cała sprawa wraca na etap sądowy. Czas ma jednak znaczenie: im szybciej zareagujesz, tym mniejsze ryzyko, że majątek zostanie sprzedany, rozdysponowany lub obciążony prawami osób trzecich, co później znacząco komplikowałoby odzyskiwanie należnego ci udziału w spadku.
W skrajnych przypadkach, gdy pominięcie spadkobiercy wynika z rażących uchybień proceduralnych, braku należytej staranności organów albo niemożności samodzielnego dochodzenia praw (np. z powodu sytuacji zdrowotnej czy społecznej), wsparciem może służyć również Rzecznik Praw Obywatelskich. RPO ma kompetencje do badania, czy w danej sprawie doszło do naruszenia konstytucyjnych zasad równości i prawa do sądu, a także do występowania do sądu o wznowienie postępowania lub zgłaszania udziału w sprawie, jeśli wymaga tego ochrona praw obywatela. Oczywiście nie oznacza to, że Rzecznik podejmuje każdą taką sprawę, ale w sytuacjach wyjątkowych jego interwencja potrafi skutecznie przywrócić pominiętym spadkobiercom realną możliwość obrony ich praw.
