W ubiegłym roku Ministerstwo Rozwoju hucznie zapowiedziało wprowadzenie pakietu przepisów prawnych ułatwiających prowadzenie biznesu przez przedsiębiorców. W szeregu zgłaszanych postulatów znalazł się również ten dotyczący zmian w zakresie możliwości kontynuacji przedsiębiorstwa osoby fizycznej po jej śmierci. Dzisiaj ten pomysł staje się faktem. Właśnie do konsultacji i uzgodnień trafił projekt ustawy o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej. 

Dlaczego to takie ważne?

Śmierć przedsiębiorcy, który prowadzi biznes w formie jednoosobowej działalności gospodarczej może spowodować trwały upadek firmy. Obecnie w Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej (CEIDG) wpisanych jest blisko 3 mln działalności gospodarczych prowadzonych przez osoby fizyczne, z czego ponad 30 tys. takich działalności zatrudnia od 10 do 49 osób. Brakuje natomiast przepisów, które umożliwiłyby zmianę pokoleniową w takich firmach po śmierci właściciela.

Jak to jest teraz?

Jednoosobowa działalność, jako byt nierozerwalnie związany ze swoim właścicielem, przestaje istnieć wraz z jego śmiercią. Organy prowadzące ewidencję ludności przekazują informację o zgonie do CEIDG, co skutkuje automatycznym wykreśleniem działalności z ewidencji. Jeżeli jeden lub kilku spadkobierców chce jednak kontynuować działalność zmarłego może to zrobić – konieczne jest w tym celu podjęcie następujących kroków: rejestracja działalności gospodarczej na własne nazwisko w CEIDG, przeprowadzenie postępowania spadkowego, którego skutkiem będzie nabycie spadku zawierającego środki trwałe i wyposażenie należące wcześniej do majątku firmy zmarłego (przedmiotem dziedziczenia nie może być, bowiem całe przedsiębiorstwo, a jedynie poszczególne składniki majątku oraz przejęcie zobowiązań. Polskie prawo przewiduje kilka mechanizmów pozwalających na skuteczne  przekazanie firmy z pokolenia na pokolenie. Jednym z takich rozwiązań jest zmiana indywidualnej działalności gospodarczej w formę spółki prawa handlowego w rozumieniu przepisów kodeksu spółek handlowych.  Taki proces jest możliwy poprzez sprzedaż czy przekształcenie. Indywidualna działalności gospodarcza może zostać przekształcona w jednoosobową spółkę kapitałową (spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością lub spółkę akcyjną).

Proponowane zmiany

Zgłoszony przez Ministra Rozwoju projekt ustawy reguluje zasady tymczasowego zarządzania przedsiębiorstwem przedsiębiorcy będącego osobą fizyczną po jego śmierci oraz kontynuowania działalności gospodarczej wykonywanej przy użyciu tego przedsiębiorstwa. Z powyższego wynika, iż odpowiedzialnym za kontynuację firmy po śmierci jej właściciela będzie Zarządca sukcesyjny. Zgodnie z projektem takiego zarządca będzie mógł powołać za życia sam przedsiębiorca lub po jego śmierci jego następcy prawni lub małżonek, który jest współwłaścicielem przedsiębiorstwa.
W tym drugim wypadku wymagana będzie forma aktu notarialnego, zgoda zarządcy i wpis do CEIDG. MR proponuje, że okres, w którym można powołać zarządcę, to dwa miesiące od dnia śmierci przedsiębiorcy.

Prawa i obowiązki zarządcy tymczasowego

Zarządcą sukcesyjnym będzie mógł być zarówno jeden ze spadkobierców, jak i osoba trzecia. Zgodnie z projektem ustawy będzie on miał prawo samodzielnie prowadzić sprawy bieżące. Na poważniejsze czynności, np. zbycie części przedsiębiorstwa będzie potrzebował zgody wszystkich właścicieli przedsiębiorstwa lub ewentualnie sądu. Zarządca będzie mógł być w każdym czasie odwołany przez osoby uprawnione do jego powołania. W przypadku rażącego naruszenia swoich obowiązków będzie mógł być odwołany przez sąd. Zarząd tymczasowy wygasa również w przypadku dokonania działu spadku, ogłoszenia upadłości przedsiębiorcy oraz z upływem 2 lat od śmierci przedsiębiorcy.

Co z umowami, zezwoleniami i koncesjami po śmierci właściciela?

Ministerstwo Rozwoju przewiduje po śmierci przedsiębiorcy utrzymanie w mocy kontraktów dotyczących działalności przedsiębiorstwa. Wyjątek stanowią te mające charakter osobisty. Warunkiem braku utraty ważności tych kontraktów jest obligatoryjne powołanie zarządcy za życia przedsiębiorcy. Jeśli powołają go następcy przedsiębiorcy – obowiązywanie umów będzie zależało od ich potwierdzenia.

Projekt ustawy reguluje również utrzymanie w mocy umów o pracę. Podobnie jak w przypadku umów cywilnoprawnych, jeżeli zarządca zostanie powołany przez właściciela to umowy o pracę będą nadal kontynuowane po jego śmierci. Jeżeli zarządcę powołają spadkobiercy to będzie możliwość powrotu do pracy przez pracowników na dotychczasowych warunkach.

Z chwilą śmierci przedsiębiorcy nie stracą swojej ważności np. koncesje czy zezwolenia. Aby tak jednak się stało jest zarządca sukcesyjny lub następca prawny przedsiębiorcy muszą zapewnić spełnienie warunków do uzyskania tej decyzji. Zobowiązani oni będą złożyć oświadczenie, że przyjmują wszystkie warunki zawarte w koncesji czy zezwoleniu oraz muszą złożyć wniosek o potwierdzenie możliwości dalszego wykonywania tej decyzji (zarządca) lub o przeniesienie decyzji związanej z przedsiębiorstwem (następca prawny).

Powyższe regulacje mają zacząć obowiązywać od początku przyszłego roku.