Dzisiaj dźwięk syren alarmowych w Polsce częściej budzi irytację lub obojętność niż właściwy odruch. Syrena wyje, huczy, rozlega się nad miastem – i nic z tego nie wynika.
Gotowość na papierze nijak ma się do działania w praktyce pod wpływem stresu
Poczucie zagrożenia przestało być domeną filmów katastroficznych i podręczników o historii. Z jednej strony słyszymy narrację o tym, jak bardzo państwo jest przygotowane na kryzysy, konflikty i sytuacje nadzwyczajne, z drugiej na co dzień widać coś zupełnie odwrotnego. Owszem, systemy ostrzegania działają, syreny wyją, procedury istnieją, ale człowiek stojący pośrodku tego wszystkiego kompletnie nie wie, co ma zrobić w razie W. Gdy usłyszy alarm, prędzej wzruszy ramionami niż zmotywuje się do działania.
Tymczasem syreny alarmowe powinny być dźwiękiem granicznym, który natychmiast uruchamia instynkt, a nie po prostu kolejnym elementem pejzażu akustycznego. Wyją przy okazji rocznic, testów, ćwiczeń, modernizacji, czasem bez wyraźnego kontekstu dla odbiorcy. Jeśli alarm pojawia się często i nie oznacza nic konkretnego, jest wyłącznie dekoracją – i trudno oczekiwać, że w końcu ktoś potraktuje go serio. To klasyczny mechanizm zobojętnienia. Gdy bodziec się powtarza i nie niesie konsekwencji, przestaje działać. W efekcie syrena, zamiast ostrzegać, usypia czujność. Ludzie uczą się, że nie trzeba reagować, bo przecież za chwilę wszystko wróci do normy.
Opisany problem rozlewa się szeroko na instytucje, uczelnie, miejsca pracy. Alarm pożarowy wywołujący konsternację zamiast natychmiastowej ewakuacji to nie wyjątek, lecz symptom zaniedbań „pielęgnowanych” latami. Gdzieś mruga kontrolka, gdzieś zapisuje się sygnał w dyżurce, do której akurat nikt nie zagląda. W tym czasie setki osób funkcjonują w budynku nieświadome potencjalnego zagrożenia i zdezorientowani czekają na decyzję kogoś „ważniejszego”. Oczywiście, mamy próbne ewakuacje, ale one nie do końca zdają egzamin, bo są planowane; personelowi brakuje elementu zaskoczenia. Kiedy finalnie alarm rozlegnie się niespodziewanie, niemal wszyscy potraktują go jako... pomyłkę.
Odporność społeczna bywa ważniejsza niż czołgi i samoloty
I w tym momencie wracamy do tematu odporności państwa nierozerwalnie połączonego z odpornością społeczną, czyli zdolnością zbiorowości do adaptacji, przetrwania i regeneracji po kryzysie. To ona decyduje o tym, czy przeżyjemy.
Oficjalnie informacja jest. Są broszury, zakładki na stronach urzędów, czasem poradniki. Tyle że to edukacja iluzoryczna. Ulotka wrzucona do skrzynki traktowana jest jak reklama, a plik PDF na stronie urzędu otworzy garstka najbardziej zaangażowanych. Reszta społeczeństwa żyje w przeświadczeniu, że w razie czego ktoś weźmie ich za rękę i powie, co robić od A do Z.
Zapominamy o tym, że w momencie zagrożenia nie ma czasu na czytanie instrukcji. Liczą się nawyki, wyuczone schematy. Tego nie da się zbudować jednorazową kampanią informacyjną ani poradnikiem antykryzysowym ogłoszonym z pompą. To praktyka czyni mistrza, więc trzeba regularnie ćwiczyć – oczywiście w realu, a nie przed komputerem. Czy spotkaliście się z tym, aby ktoś próbował testowo ewakuować miasto, dzielnicę albo przynajmniej jedną ulicę? No właśnie.
W Polsce funkcjonują dwa rodzaje akustycznych sygnałów alarmowych
Alarm uruchamiany jest w Polsce w sytuacjach realnego zagrożenia i sygnalizowany ciągłym, modulowanym dźwiękiem syreny przez 3 minuty. Gdy zagrożenie minie, alarm odwołuje się 3-minutowym ciągłym, jednostajnym dźwiękiem. W momencie usłyszenia sygnału należy natychmiast włączyć radio lub telewizję i stosować się do komunikatów. Ale czy to zwięzłe polecenie na pewno wystarczy spanikowanym, nieprzećwiczonym z ewakuacji obywatelom, niemającym pojęcia, gdzie w okolicy znajdują się schrony?
Absolutnie nie chodzi o straszenie ani budowanie atmosfery permanentnego strachu, lecz o elementarną odpowiedzialność i świadomość, że bezpieczeństwo to nie tylko procedury rozpisane w podręczniku, ale przede wszystkim wiedza teoretyczna umiejętnie wykorzystywana w działaniu.
