Umowę o pracę należy sporządzać w formie pisemnej. W ten sposób łatwiej chronić interesy obu stron i wyeliminować wątpliwości związane z warunkami zatrudnienia czy samym faktem nawiązania stosunku pracy. Zdarzają się jednak przypadki, gdy mimo ustanowionego przez przepisy nakazu, umowa o pracę zostaje zawarta bez formy pisemnej. Jaki ma to wpływ na sytuację pracownika?
Obowiązuje forma pisemna umowy o pracę
Zgodnie z art. 29 § 2 Kodeksu pracy umowę o pracę zawiera się na piśmie. Przypadki niedochowania tej formy zdarzają się naprawdę rzadko i to nie tylko ze względu na obowiązujący nakaz. Spisanie umowy leży w interesie obu stron. Eliminuje bowiem ryzyko pojawienia się wątpliwości co do dokonanych między stronami ustaleń, na przykład obowiązków pracownika, wynagrodzenia czy dodatkowych postanowień, jak na przykład zakaz konkurencji. Mówiąc krótko – służy celom dowodowym w razie ewentualnych konfliktów.
W praktyce nie brak jednak sytuacji, gdy umowa o pracę zawierana jest bez zachowania formy pisemnej. Najczęściej ma to miejsce, gdy pracodawca potrzebuje rąk do pracy „od zaraz” i zapewnia, że umowę przygotuje za kilka dni. Zgodnie ze wspomnianym już przepisem w takiej sytuacji powinien najpóźniej w dniu rozpoczęcia przez pracownika pracy potwierdzić pisemnie dokonane ustalenia co do stron umowy, jej rodzaju oraz warunków. Nie każdy jednak rzeczywiście to robi. W efekcie może się zdarzyć, że pracownik wykonuje obowiązki, otrzymuje wynagrodzenie, ale nie ma pisemnego potwierdzenia zatrudnienia.
Umowa o pracę bez zachowania formy pisemnej a jej ważność
Nawet jeśli pracodawca nie wywiąże się z ciążącego na nim obowiązku zawarcia umowy na piśmie czy pisemnego potwierdzenia dokonanych ustaleń, dorozumiana czy ustna umowa o pracę pozostanie w mocy. Przepisy nie przewidują bowiem, że brak zachowania formy powoduje nieważność. Takie zachowanie pracodawcy może się wiązać dla niego z pewnymi konsekwencjami, ale nie wpływa na skuteczność zatrudnienia pracownika.
Duże znaczenie w tym kontekście ma bowiem sama definicja stosunku pracy. Strony nawiązują taki stosunek, gdy pracownik zobowiązuje się wykonywać pracę na rzecz pracodawcy pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie przez niego wyznaczonym. Na pracodawcy ciąży natomiast obowiązek zapłaty wynagrodzenia. Wystarczy więc samo spełnienie powyższych warunków, by można było uznać, że doszło do nawiązania stosunku pracy.
Brak zachowania odpowiedniej formy nie wpływa na uprawnienia pracownika
Brak pisemnej umowy o pracę nie sprawia, że zatrudniony w ten sposób pracownik ma inne prawa czy obowiązki co pozostali. Może więc korzystać z uprawnień pracowniczych na zasadach ustalanych przez Kodeks pracy. Pracodawca nie ma też prawa zwolnić go natychmiastowo. Obowiązują go bowiem kodeksowe okresy wypowiedzenia. Oczywiście nie dotyczy to sytuacji, gdy zajdzie jedna z przyczyn uzasadniających rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia.
Jeśli w odniesieniu do pracownika, z którym zawarto umowę bez zachowania formy pisemnej, dojdzie do naruszenia przepisów Kodeksu pracy – na przykład pracodawca nie płaci na czas, w ogóle nie wypłaca wynagrodzenia czy rozwiązuje umowę bez uzasadnionego powodu – pracownik może dochodzić swoich praw na drodze sądowej. W pierwszej kolejności powinien wystąpić do sądu o ustalenie stosunku pracy. Ze względu na brak fizycznej umowy znaczenie dowodowe mogą mieć przede wszystkim zeznania współpracowników.
