Wypowiedzenie umowy bez okresu wypowiedzenia musi spełniać pewne wymogi formalne. Przede wszystkim wymagana jest forma pisemna, a także wskazanie przyczyny, z powodu której stosunek pracy został rozwiązany. Kodeks pracy zapewnia pracodawcy szersze możliwości rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia niż ma to miejsce w przypadku pracownika. Poszczególne przyczyny wymienione zostały w artykule 52 i 53 Kodeksu pracy. Co ważne, nie w każdym przypadku przyczyna będzie wiązała się z winą pracownika. Ustawa przewiduje bowiem także takie sytuacje, w których stosunek pracy zostanie rozwiązany bez wypowiedzenia z przyczyn niezawinionych.

Rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia zgodnie z artykułem 52. Kodeksu pracy może nastąpić w takich przypadkach jak:

Kodeks pracy przewiduje jednak dalsze ograniczenia związane z natychmiastowym rozwiązaniem umowy o pracę. Niedopuszczalne jest ono po upływie miesiąca od dnia, w którym pracodawca dowiedział się o okolicznościach uzasadniających rozwiązanie umowy. Ponadto, jeśli w zakładzie pracy funkcjonuje organizacja związkowa, przed podjęciem decyzji o rozwiązaniu umowy konieczne jest skonsultowanie się z nią.

Nie każde naruszenie obowiązków pracowniczych sprawi, że możliwe będzie rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia przez pracodawcę. Naruszenia te muszą być bowiem ciężkie i dotyczyć podstawowych obowiązków pracowniczych. Za podstawowe obowiązki pracy uznaje się te dotyczące spraw najważniejszych w kontekście celu nawiązania stosunku pracy oraz istoty więzi prawnej nawiązanej pomiędzy pracownikiem a pracodawcą. Przykładami ciężkich naruszeń może być więc niewykonanie poleceń związanych z pracą, naruszenie obowiązku pozostawania w dyspozycji pracodawcy, nieprzestrzeganie przepisów BHP czy naruszenie zakazu konkurencji. Pracodawca obowiązany jest za każdym razem dołożyć należytej staranności przy ocenie zaniedbania obowiązków pracowniczych, a także wziąć pod uwagę intencje pracownika.

Popełnienie przez pracownika przestępstwa będzie uprawniało do rozwiązania umowy o pracę w trybie natychmiastowym, jeśli przestępstwo to będzie zawinione, dokonane w trakcie trwania stosunku pracy, a także oczywiste lub stwierdzone prawomocnym wyrokiem. Podobnie w przypadku utraty uprawnień niezbędnych do wykonywania zawodu – również musi być ono zawinione, oczywiste i stwierdzone przez odpowiedni organ. Istnieją także sytuacje, w których z powodu jednego czynu możliwe będzie rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia z kilku przyczyn - na przykład gdy osoba zatrudniona na stanowisku kierowcy pod wpływem alkoholu w czasie pracy spowoduje wypadek .

Zdarzają się jednak także sytuacje, w których trudno mówić o winie pracownika. Mimo tego pracodawca będzie miał możliwość rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia. Dzieje się tak w przypadku, gdy niezdolność pracownika do pracy trwa:

Również tutaj przewidziane zostały jednak dalsze ograniczenia. Przede wszystkim umowa o pracę nie może zostać rozwiązania w okresie pobierania zasiłku z tytułu opieki nad dzieckiem. Jeśli natomiast pracownik znajduje się w odosobnieniu z powodu choroby zakaźnej, umowy nie można rozwiązać w czasie pobierania z tego tytułu wynagrodzenia i zasiłku. Rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia nie będzie także możliwe, jeśli pracownik stawi się do pracy w związku z ustaniem przyczyny nieobecności. Jeśli natomiast umowa z pracownikiem zostanie rozwiązana w trybie artykułu 53, a przyczyny w ciągu 6 miesięcy ustaną i pracownik zgłosi się do pracy – pracodawca powinien w miarę możliwości zatrudnić go ponownie.

Pracownik ma nieco węższy katalog przyczyn rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia. Wskazane zostały one w artykule 55 Kodeksu pracy. Jednym z powodów może być sytuacja, w której wydane zostało orzeczenie lekarskie stwierdzające szkodliwy wpływ wykonywanej pracy na zdrowie pracownika. W takim wypadku pracodawca obowiązany jest przenieść pracownika w terminie wskazanym w orzeczeniu lekarskim do innej pracy. Musi to być jednak praca odpowiednia nie tylko ze względu na stan zdrowia, ale i kwalifikacje zawodowe. Nie w każdym zakładzie pracy możliwe jest jednak znalezienie innego stanowiska spełniającego oba te wymogi. W takim wypadku pracownik uprawniony będzie do rozwiązania umowy w trybie natychmiastowym.

Inną przyczyną uprawniającą do rozwiązania umowy bez wypowiedzenia jest dopuszczenie się przez pracodawcę ciężkiego naruszenia podstawowych obowiązków wobec pracownika. W takim wypadku pracownik nie tylko będzie mógł rozwiązać umowę, ale także przysługiwać mu będzie odszkodowanie w wysokości wynagrodzenia za okres wypowiedzenia. Jeśli natomiast umowa o pracę została zawarta na czas określony lub na czas wykonania określonej pracy – będzie to wynagrodzenie przysługujące za okres 2 tygodni.