Okazało się, że instytucja oskarżyciela posiłkowego ubocznego, w aktualnym wydaniu, może powodować pewne kontrowersje natury konstytucyjnej. Trybunał Konstytucyjny, na wniosek Rzecznika Praw Obywatelskich, zbadał zgodność pewnego przepisu z Konstytucją, orzekając o jego niezgodności z ustawą zasadniczą. Rzeczpospolita wskazuje, że w końcu szykują się zmiany w KPK w tym zakresie.
Zażalenie na odmowę dopuszczenia do procesu
W 2015 roku, ówczesna RPO, Irena Lipowicz, złożyła stosowny wniosek. Miał on na celu stwierdzenie zgodności pewnego przepisu Kodeksu postępowania karnego z Konstytucją RP. Mowa tu o 56 § 3, który stanowi, że:
§ 1. Sąd może ograniczyć liczbę oskarżycieli posiłkowych występujących w sprawie, jeżeli jest to konieczne dla zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania. Sąd orzeka, że oskarżyciel posiłkowy nie może brać udziału w postępowaniu, gdy bierze w nim już udział określona przez sąd liczba oskarżycieli.
§ 2. Sąd orzeka także, iż oskarżyciel posiłkowy nie może brać udziału w postępowaniu, jeżeli stwierdzi, że nie jest on osobą uprawnioną lub jego akt oskarżenia albo oświadczenie o przystąpieniu do postępowania zostało złożone po terminie.
§ 3. Na postanowienie sądu wydane na podstawie § 1, a także na postanowienie sądu wydane na podstawie § 2, jeżeli dotyczy oskarżyciela posiłkowego określonego w art. 54 lub art. 55 § 3 – zażalenie nie przysługuje.
§ 4. Oskarżyciel posiłkowy, który nie bierze udziału w postępowaniu z przyczyn określonych w § 1, może przedstawić sądowi na piśmie swoje stanowisko w terminie 7 dni od daty doręczenia postanowienia.
Wspomniany art. 54 określa instytucję oskarżyciela posiłkowego ubocznego (czyli takiego, który niejako wspiera akt oskarżenia), a art. 55 mówi o możliwości wsparcia aktu oskarżenia, jako oskarżyciel posiłkowy uboczny, działając obok oskarżyciela posiłkowego subsydiarnego.
Kontrowersje powoduje jednak nie sama instytucja oskarżyciela posiłkowego ubocznego per se, a niemożliwość zażalenia na odmowę dopuszczenia do procesu.
Trybunał Konstytucyjny
Trybunał Konstytucyjny zbadał sprawę (K 12/15) i orzekł, że zacytowany przepis jest niezgodny z Konstytucją. Niezgodność ma miejsce w zakresie, w jakim wyłącza się dopuszczalność wystosowania zażalenia. Oznacza to niezgodność z art. 78
Każda ze stron ma prawo do zaskarżenia orzeczeń i decyzji wydanych w pierwszej instancji. Wyjątki od tej zasady oraz tryb zaskarżania określa ustawa.
w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji.
Ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i praw mogą być ustanawiane tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy są konieczne w demokratycznym państwie dla jego bezpieczeństwa lub porządku publicznego, bądź dla ochrony środowiska, zdrowia i moralności publicznej, albo wolności i praw innych osób. Ograniczenia te nie mogą naruszać istoty wolności i praw.
TK szczególnie podkreślił, że niedopuszczalne jest pozbawienie obywatela konstytucyjnego prawa do zaskarżania orzeczeń (tu — postanowienia) sądu wydanych w pierwszej instancji.
Zażalenie na odmowę dopuszczenia do procesu — nadchodzące zmiany
Senat proponuje, aby zmienić problematyczny przepis Kodeksu postępowania karnego tak, aby niezgodność z Konstytucją nie występowała. Na takie postanowienie sądu, o odmowie dopuszczenia do procesu, zażalenie miałoby przysługiwać.
Usuwanie niezgodności ustaw z Konstytucją jest oczywiście procesem niezbędnym, ale warto zadać sobie jedno pytanie. Dlaczego to aż tak długo trwa, a w żadnej z (licznych) propozycji reformy KPK nie podniesiono tej kwestii?
