Fakt, że w skład masy spadkowej wchodzą zarówno aktywa (czyli na przykład dom, samochód, oszczędności), jak i długi spadkodawcy, nikogo nie dziwi. Dodatkowe prawa i możliwości spadkobierców mogą jednak zdziwić niejednego. Często pojawia się bowiem pytanie, czy odszkodowanie i zadośćuczynienie wchodzą w skład masy spadkowej.
Zastanawiając się nad tym, jakie roszczenia względem osób, od których spadkodawca doznał określonej krzywdy, przysługują spadkobiercom, można stwierdzić tylko jedno: to zależy. Wszystko jest bowiem zależne od danej sytuacji oraz od tego, jakie kroki spadkodawca podjął przed swoją śmiercią.
Czy odszkodowanie i zadośćuczynienie wchodzą w skład masy spadkowej? To zależy
Sprawa jest najbardziej skomplikowana w przypadku zadośćuczynienia, które jest swojego rodzaju rekompensatą za doznaną krzywdę. Tutaj wszystko zależy od tego, jakie kroki podjął spadkodawca jeszcze za swojego życia. Oczywiście fakt, że osoba poszkodowana nie żyje, dodatkowo utrudnia tę sprawę, ponieważ trudniej jest ocenić rozmiar krzywdy, jakiej doznał.
Kluczowe jest jednak działanie spadkodawcy, ponieważ zgodnie z art. 445 § kodeksu cywilnego stanowi, że:
Roszczenie o zadośćuczynienie przechodzi na spadkobierców tylko wtedy, gdy zostało uznane na piśmie albo gdy powództwo zostało wytoczone za życia poszkodowanego.
Oznacza to więc, że spadkobiercy mogą domagać się zadośćuczynienia od sprawcy krzywdy spadkodawcy, tylko w ściśle określonych warunkach. Jeżeli jednak spadkodawca wytoczył takie powództwo lub roszczenie zostało uznane na piśmie, kwota zadośćuczynienia wejdzie w skład masy spadkowej. Jak jednak wyjaśnia Sąd Apelacyjny w Krakowie (III AUa 193/19) to nie prawo jest dziedziczone, a kwota objęta roszczeniem, lub uznaniem:
Uprawnienie do żądania zadośćuczynienia za doznaną krzywdę — ze względu na swój osobisty charakter — przynależy tylko do poszkodowanego, w związku z czym w zasadzie wygasa z chwilą jego śmierci, zgodnie z art. 922 § 2 k.c. Przejście roszczenia o zadośćuczynienie na spadkobierców poszkodowanego jest jednak możliwe, jeżeli roszczenie zostało uznane przez dłużnika na piśmie albo jeżeli jeszcze za życia poszkodowanego zostało wytoczone powództwo o to roszczenie (art. 445 § 3 k.c.). W takiej sytuacji przedmiotem dziedziczenia nie jest jednak samo prawo do zadośćuczynienia, lecz konkretne roszczenie o kwotę objętą uznaniem lub dochodzoną w wytoczonym powództwie.
Czy odszkodowanie i zadośćuczynienie wchodzą w skład masy spadkowej? Nie zawsze, ale spadkobiercy również mają swoje prawa
Niestety, w tym przypadku wiele osób ma wrażenie, że takie regulacje nie do końca hołdują zasadom sprawiedliwości społecznej. Przykładowo, kobieta po brutalnym napadzie umiera, zostawiając dwójkę małych dzieci. Mężczyzna – jedyny żywiciel rodziny ginie w wypadku samochodowych, pozostawiając żonę i dziecko.
W takiej sytuacji jednak ustawodawca nie przewiduje możliwości dochodzenia zadośćuczynienia w imieniu spadkodawcy. Jednak rodzina poszkodowanego może domagać się zadośćuczynienia we własnym imieniu Kodeks cywilny w art. 446 stanowi, że: jeżeli wskutek uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia nastąpiła śmierć poszkodowanego, sąd może przyznać najbliższym zmarłego odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę. Sąd może również przyznać odszkodowanie rodzinie zmarłego, jeżeli w wyniku tej śmierci nastąpiło znaczne pogorszenie ich sytuacji życiowej.
Zdecydowanie łatwiej jest z odszkodowaniem
Nieco inaczej wygląda sytuacja w przypadku odszkodowania – tutaj bowiem w orzecznictwie przewija się teza, że zdecydowanie roszczenia odszkodowawcze wchodzą w skład masy spadkowej. Jest to nawet logiczne – w przeciwieństwie do zadośćuczynienia, odszkodowanie zdecydowanie łatwiej wycenić. O tym, że odszkodowanie (czy też prawo do dochodzenia odszkodowania za szkodę, której doznał spadkodawca) wchodzi w skład masy spadkowej, wynika z indywidualnej interpretacji podatkowej, wydanej przez Izbę Skarbową w Katowicach w 2010 roku (IBPBII/1/436-124/10/ŚS). Zdaniem Izby Skarbowej, spadek obejmuje również prawo do odszkodowania, a kwota odszkodowania, jako składnik tej masy, podlega opodatkowaniu:
W myśl art. 922 § 1 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.) przez spadkobranie należy rozumieć przejście praw i obowiązków majątkowych zmarłego z chwilą jego śmierci na jedną lub kilka osób.
Z powyższej normy prawnej wynika, że spadkobiercy w zasadzie wchodzą w sytuację prawną, w jakiej pozostawał spadkodawca. Oznacza to, że w skład spadku wchodzą prawa takie jak wierzytelności i obowiązki, ale także uzasadnione prawnie nadzieje na nabycie prawa. Prawa majątkowe są składnikiem masy spadkowej dającym nabywcy w drodze dziedziczenia legitymację prawną do występowania z wnioskiem o ich dochodzenie i realizację m.in. w formie odszkodowania. Tym samym, m.in. prawem majątkowym jest (było) prawo spadkobiercy do uzyskania wierzytelności należnej spadkodawcy.
Można stwierdzić, że zarówno odszkodowanie, jak i zadośćuczynienie są roszczeniami podobnymi. Dlaczego więc jedno jest dziedziczone zawsze, a drugie w szczególnych wypadkach? Ponieważ tak stanowi przepis szczególny. Gdyby ustawodawca nie chciał, żeby prawo do odszkodowania było dziedziczone, zawarłby w przepisach dotyczących zobowiązań taką samą regulację, jak w przypadku roszczenia o zadośćuczynienie. Takiej regulacji jednak brak, więc prawo do dochodzenia odszkodowania jest jak najbardziej dziedziczne.
