Spadek obciążony znacznymi długami, zwykle jest odrzucany. Jeżeli jednak nie zdecydujemy się na odrzucenie spadku (ponieważ na przykład chcemy zachować rodzinne pamiątki) lub też nie dopilnujemy terminu, może się okazać, że aby zabezpieczyć się przed wierzycielami spadkodawcy, będziemy musieli sporządzić spis inwentarza.

Zgodnie z polskim prawem, od 18 października 2015 spadki co do zasady przyjmuje się z dobrodziejstwem inwentarza. Oznacza to, że długi spadkowe dziedziczy się do wysokości aktywów, czyli wartości majątku. Ma to chronić spadkobierców, którzy z jakiegoś powodu nie zrzekli się spadku, przed sporymi problemami finansowymi. Niestety, decydując się na przyjęcie spadku z długami, wciąż nie jesteśmy zupełnie bezpieczni.

Wszystko za sprawą konieczności odpowiedniego zaspokojenia wierzycieli. Przede wszystkim, jeżeli wartość spadku wynosi 50.000 złotych, a spadkodawca miał trzech wierzycieli i każdemu był winny 500.000 złotych, nie możemy przekazać 50.000 złotych tylko jednemu. Musimy częściowo zaspokoić każdego z nich. Co więcej, jeżeli pominiemy jakikolwiek składnik majątku przy szacowaniu jego wartości, możemy być posądzeni o podstępne zatajanie aktywów. Jeżeli popełnimy przy zaspokajaniu wierzycieli jakikolwiek błąd, może on nas kosztować dużo – odpowiedzialność za długi może przestać być ograniczona, a wierzyciele mogą domagać się spłaty całości długu z naszego majątku.

Dlatego przyjmując spadek obciążony długami, najlepiej jest przeprowadzić spis inwentarza. Dzięki temu sytuacja finansowa i wartość masy spadkowej będzie jasna, a my będziemy zabezpieczeni przed ewentualną nieograniczoną odpowiedzialnością za długi spadkowe.

Spis inwentarza to dokument urzędowy, w którym zawarty jest wykaz poszczególnych przedmiotów, wchodzących w skład masy spadkowej, a także wartość każdego z nich. Aby jednak miał moc, a więc chronił nas przed ewentualnymi roszczeniami wierzycieli spadkodawcy, musi być sporządzony przez uprawnioną osobę – samodzielne wypisanie poszczególnych składników spadku na kartce oraz oszacowanie ich wartości spisem inwentarza nie jest i pod kątem prawnym nic nie zmienia.

Uprawniony do sporządzenia spisu inwentarza jest komornik. W tym przypadku nie podejmie jednak czynności sam z siebie. Może to zrobić na wniosek spadkobiercy, na podstawie postanowienia sądu, a także na wniosek wierzyciela, który ma dowód należności przeciwko spadkodawcy. Komornik w spisie ujmuje wszystkie przedmioty, które mają jakąkolwiek wartość materialną – znajdziemy w nim więc informacje na temat nieruchomości, ruchomości, a także długów.

Sporządzenie spisu inwentarza to nie tylko dodatkowe formalności, ale również koszty. Wnioskodawca za taki dokument zapłaci kilkaset złotych, jednak to wciąż niewielka cena za bezpieczeństwo – w przypadku braku spisu inwentarza i roszczeń wierzycieli spadkodawcy, nasze problemy finansowe mogą być znacznie większe.

Chociaż sporządzenie spisu inwentarza kojarzy nam się tylko i wyłącznie z odpowiedzialnością za długi spadkowe, może być przydatne również w innych sytuacjach – na przykład przy dziale spadku. Wagę tego dokumentu podkreślał Sąd Najwyższy, m.in. w postanowieniu z 2017 roku (I CZ 81/17):