Ustalenie kręgu spadkobierców jest głównym zadaniem sądu w trakcie postępowania o stwierdzenie nabycia spadku. W sytuacji dziedziczenia ustawowego, bądź jedynego znanego testamentu, zwykle nie ma z tym większych kłopot. Problem pojawia się, gdy w szufladzie znajdziemy dwa testamenty z jednego dnia lub na żadnym z nich data się nie pojawia. Komu w takim przypadku zostanie przyznane prawo do masy spadkowej?
Testament można odwołać w każdej chwili
Polskie przepisy dotyczące prawa spadkowego dają spadkodawcom dość dużą swobodę w zakresie przekazania swojej ostatniej woli. Co więcej, w każdej chwili istnieje możliwość odwołania zarówno całego testamentu, jak i jego poszczególnych postanowień. Oznacza to, że w praktyce może zdarzyć się sytuacja, w której spadkodawca pozostawił po sobie kilka testamentów.
Zwykle w przypadku sporządzenia nowego testamentu, spadkodawcy niszczą poprzednie rozrządzenie woli. Chodzi to o brak jakichkolwiek wątpliwości co do tego, komu ostatecznie chcą przekazać swój majątek. Innym sposobem jest wyraźne odwołanie wcześniejszego testamentu. Nie zawsze jednak sytuacja jest tak oczywista. Co w sytuacji kiedy rodzina robiąc porządki po zmarłym znajdzie więcej niż jeden testament?
W takich przypadkach każdy kto posiada testament jest zobowiązany do jego złożenia w sądzie spadku lub u notariusza. Jakiekolwiek próby ukrycia lub zniszczenia dokumentu mogą spotkać się z odpowiedzialnością zarówno cywilną, jak i karną. Kodeks karny jako sankcję przewiduje nawet karę pozbawienia wolności.
Kolejność testamentów ma kluczowe znaczenie
Zgodnie z przepisami prawidłowo sporządzony testament holograficzny, inaczej odręczny powinien być w całości napisany pismem odręcznym, podpisany i opatrzony datą. Jeżeli więc sąd dysponuje dwoma testamentami z różnych dat, co do zasady ważny będzie ostatni nich. Warto jednak pamiętać o dodatkowej regule, zgodnie z którą gdy spadkodawca sporządził nowy testament nie zaznaczając w nim, że poprzedni odwołuje, ulegają odwołaniu tylko te postanowienia poprzedniego testamentu, których nie można pogodzić z treścią nowego testamentu.
W tym kontekście żadnego znaczenia nie ma chociażby forma obu testamentów. Testament odręczny sporządzony później niż testament notarialny może bez problemu odwoływać ostatnią wolę spisaną w obecności notariusza. Obie formy dopuszczalne są przez prawo, jednak ustawodawca nie premiuje żadnej z nich.
Co ciekawe, brak opatrzenia testamentu holograficznego datą wcale nie oznacza, że jest on od razu nieważny. Jeżeli rozrządzenie spadkodawcy nie budzi żadnych wątpliwości co do treści oraz jego zdolności do spisania ostatniej woli, to sąd orzeknie nabycie spadku przez spadkobierców testamentowych. Takie rozstrzygnięcie zwykle możliwe jest jednak tylko w przypadku istnienia jednego testamentu. Co w sytuacji, gdy z treści kilku testamentów nie wynika, który z nich był ostatnim?
Dwa testamenty z jednego dnia – komu przypadnie spadek?
Wątpliwości co do treści ostatniej woli zmarłego mogą zdarzyć się w dwóch przypadkach. Pierwszym jest brak daty na jednym z kilku testamentów. Innych dwa testamenty opatrzone tą samą datą. Jeżeli treść wszystkich dokumentów jest tożsama, a spadkodawca z jakiś powodów po prostu chciał „aktualizować” testament to okoliczność, który z nich jest ostatni nie ma większego znaczenia. Podobnie będzie w przypadku gdy testator sporządzając dwa testamenty jednego dnia wpadł na pomysł sporządzenia dwóch egzemplarzy dokumentu.
Problem pojawia się, gdy rozrządzenia w testamentach są odmienne. Wtedy sąd będzie zmuszony do użycia innych dowodów niż same testamenty, by ustalić, który z nich został sporządzony jako ostatni. Kluczowe tu będą chociażby notatki i listy zmarłego, czy zeznania świadków.
Gdy pomimo wyczerpania wszystkich możliwości dowodowych sąd nie będzie w stanie ustalić kolejności testamentów, to wszystkie zostaną uznane za bezskuteczne. Spadkobiercami zostaną więc osoby najbliższe, zgodnie z kolejnością ustawową. Z całą pewnością nie jest to sytuacja, której życzyłby sobie spadkodawca. Zwykle przecież testament sporządza się po to, by ustalić krąg spadkobierców inaczej niż przewidział to ustawodawca. Stąd też tak istotne jest, by sporządzając testament nie zapomnieć o wszystkich niezbędnych wymogach i nie pozostawić żadnych wątpliwości co do naszej ostatniej woli.
