Samo złożenie oświadczenia o przyjęciu spadku nie reguluje jeszcze w pełni sytuacji spadkobierców. Do tego wymagane są jeszcze dwa etapy postępowania spadkowego. Ich przeprowadzenie nie jest obowiązkowe, pozwala jednak spadkobiercom potwierdzić ich prawa do spadku i rozdzielić między sobą poszczególne składniki odziedziczonego majątku.
Oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku
Z chwilą otwarcia spadku konkretne osoby stają się spadkobiercami. Początkowo jest to jednak sytuacja mająca jedynie charakter czasowy. Spadkobiercy mają bowiem 6 miesięcy na złożenie odpowiedniego oświadczenia. Mogą więc:
- przyjąć spadek wprost,
- przyjąć spadek z dobrodziejstwem inwentarza,
- odrzucić spadek.
W tej ostatniej sytuacji należy jednak pamiętać, że osobę odrzucającą spadek traktuje się, jakby nie dożyła jego otwarcia. W efekcie uprawnienie do majątku po zmarłym zyskują zstępni takiej osoby. Konieczne może się więc wówczas okazać odrzucenie spadku w imieniu małoletniego. Dopiero wtedy będzie można w pełni pozbyć się problemów ze spadkiem.
Jeśli natomiast spadkobierca przez 6 miesięcy nie złoży żadnego oświadczenia, uznaje się, że spadek został przyjęty z dobrodziejstwem inwentarza. W takim wypadku spadkobierca odpowiada za długi spadkowe jedynie do wysokości przysługującej mu części spadku.
Pierwszy etap: potwierdzenie prawa do spadku
Można wyróżnić dwa etapy postępowania spadkowego. Pierwszy z nich dotyczy ustalenia, kto i w jakiej części dziedziczy. Drugi to już zniesienie współwłasności i rozdzielenie poszczególnych składników majątku między spadkobierców.
Warto zacząć od tego, że spadkobiercy nie mają obowiązku przeprowadzenia postępowania spadkowego. Zdarza się więc, że przez wiele lat po złożeniu oświadczenia o przyjęciu spadku nie regulują sytuacji spadkowej. W pewnych przypadkach konieczne okaże się jednak potwierdzenie ich prawa do odziedziczonego majątku. Zdarzy się tak chociażby, gdy będą chcieli wpisać siebie jako właściciela nieruchomości po zmarłym albo wypłacić pieniądze z jego konta. Wówczas muszą przedstawić dokument potwierdzający ich uprawnienia. Konieczne okaże się więc stwierdzenie nabycia spadku przez sąd czy sporządzenie aktu poświadczenia dziedziczenia.
Postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku a akt poświadczenia dziedziczenia
Oba etapy postępowania spadkowego można przeprowadzić zarówno przed sądem, jak i notariuszem. Sąd wydaje postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku, notariusz – akt poświadczenia dziedziczenia. Oba dokumenty wywierają ten sam skutek – potwierdzają prawa poszczególnych osób do spadku. Nie sprawiają więc, że dana osoba staje się spadkobiercą i nabywa związane z tym prawa i obowiązki. Potwierdzają jedynie stan już istniejący.
Postepowanie przed sądem jest tańsze, ale zabiera też więcej czasu. Z tego powodu wiele osób decyduje się na uregulowanie sprawy przed notariuszem. Wówczas zapłacą więcej, za to znacznie szybciej uregulują też swoją sytuację spadkową. Jest jednak pewne „ale”. W kancelarii notarialnej muszą stawić się wszyscy brani pod uwagę jako spadkobiercy testamentowi i ustawowi. Co więcej, muszą być oni zgodni co do kręgu uprawnionych i przysługujących im udziałów. Tylko wtedy notariusz może sporządzić akt poświadczenia dziedziczenia. Jeśli w tym zakresie istnieją jakieś wątpliwości, pozostaje więc już tylko droga sądowa.
Drugi etap: dział spadku
Postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku czy notarialny akt poświadczenia dziedziczenia wskazuje jedynie kto i w jakiej części dziedziczy. Z takiego dokumentu wynika więc na przykład, że spadkobiercami jest X, Y i Z, przy czym X w ½, a Y i Z po ¼. Na tym etapie masa spadkowa stanowi więc współwłasność wszystkich spadkobierców. Żeby doprowadzić do sytuacji, gdy poszczególne osoby stają się wyłącznymi właścicielami konkretnych składników majątku, potrzebny jest dział spadku.
Masę spadkową można podzielić na trzy sposoby:
- podział fizyczny – rozdzielenie poszczególnych składników między konkretne osoby,
- podział cywilny – sprzedaż majątku i rozdzielenie pieniędzy,
- ustalenie, że majątek przypada danemu spadkobiercy, który spłaca następnie pozostałych.
Jak już zostało wcześniej wspomniane, oba etapy postępowania spadkowego można przeprowadzić zarówno przed sądem, jak i notariuszem. W przypadku działu spadku zasada jest ta sama – do dokonania podziału przed notariuszem wymaga się wspólnego działania wszystkich spadkobierców. Muszą więc być oni zgodni co do tego, w jaki sposób odziedziczony majątek zostanie rozdzielony. Jeśli nie mogą się w tej sprawie porozumieć, pozostaje im droga sądowa. W razie sporu między spadkobiercami sąd rozstrzygnie sprawę według swojego uznania. Pod uwagę weźmie jednak najlepszy swoim zdaniem sposób podziału majątku.
