Pierwszy zaczął o tym mówić wbrew pozorom nie żaden afrykański przywódca, a francuski prezydent Macron. Stwierdził już w listopadzie, że afrykańskie dzieła nie mogą być wystawiane tylko w europejskich muzeach bądź być częścią prywatnych zbiorów na Starym Kontynencie. Francuski lider powołał nawet specjalny zespół, który ustali, które dzieła mogą wrócić do swoich ojczyzn.

Czy zatem europejskie muzea i zbiory będą pustoszeć, a zabytki trafią tam, skąd przyjechały? Nie tak szybko.

Niewykluczone więc, że zbiory francuskich muzeów mocno się niebawem uszczuplą. Ale nie każdy chce iść śladami Macrona.

Władze Etiopii żądają od Wielkiej Brytanii, by ta zwróciła jej przedmioty z fortecy cesarza Tewodrosa II. Eksponaty znajdują się obecnie w londyńskim muzeum Wiktorii i Alberta. Brytyjska reakcja? Twarde "nie". Jednak szef muzeum, Tristram Hunt, zaproponował alternatywne rozwiązanie. Może dzieła Etiopii wypożyczyć. "Pożyczka kulturalna" miałaby być długoterminowa. Ile dokładnie miałaby trwać i jakie miałyby być jej warunki - tego niestety nie powiedział.

Można by uznać, że to branżowa dyskusja, która może zainteresować tylko światek muzealników. Ale tak nie jest. W tle jest bowiem znacznie poważniejszy spór - o zachodni kolonializm i o politykę wobec mniej rozwiniętych krajów. Skąd dzieła z Etiopii znalazły się w brytyjskich rękach? Zostały zrabowane przez brytyjskich żołnierzy podczas bitwy pod Magdalą 150 lat temu. To oczywiście tylko wierzchołek góry lodowej. Europejczycy przez lata podbojów w Afryce czy Azji zabrali ze sobą mnóstwo dzieł - również tych naprawdę bezcennych.

To, że niektórzy są gotowi je oddać, może świadczyć o chęci rozliczenia się z historią. Jeśli jednak inne kraje twardo stoją na stanowisku, że dzieła są ich i mogą je co najwyżej "wypożyczyć", to dają jasny sygnał, że ich polityka sprzed stu czy dwustu lat była w gruncie rzeczy ok.

Jednak ta dyskusja jest też ważna z naszego punktu widzenia. Mocarstwem kolonialnym nigdy nie byliśmy, za to dzieł straciliśmy mnóstwo, zwłaszcza w okresie II wojny światowej. Część zrabowali hitlerowcy, część Armia Czerwona. To, co się stało z tymi dziełami, to materiał na niejeden film. Zdarzały się nawet średniowieczne obrazy ołtarzowe, które odnajdowały się w... Turkmenistanie czy Mołdawii.

Skoro więc Afrykańczycy zaczynają głośno mówić o powrotach dzieł lub zadośćuczynieniach, to może powinniśmy wziąć z nich przykład? Oby tylko nie skończyło się jak z reparacjami wojennymi.