Moment ustania obowiązku alimentacyjnego może budzić sporo wątpliwości. Rodzic nie może już, tak jak często miało to miejsce dawniej, powiedzieć – „masz 18 lat, radź sobie sam”. Kodeks rodzinny i opiekuńczy wprost bowiem stanowi, że rodzice mają obowiązek świadczeń alimentacyjnych wobec dziecka, które nie jest w stanie utrzymać się samodzielnie. No dobrze, ale co w sytuacji, jeśli potomek celowo nie szuka zatrudnienia albo co chwila zmienia kierunki studiów, żeby dalej żyć „na garnuszku rodziców”? Jak długo rodzice muszą utrzymywać dziecko?
Obowiązek alimentacyjny to obowiązek dostarczania środków utrzymania, a w miarę potrzeby także środków wychowania. Jego treść w stosunkach rodzic-dziecko reguluje art. 133 k.r.i.o.
Obowiązek alimentacyjny a władza rodzicielska
Wątkiem wartym poruszenia na wstępie jest w mojej opinii to, kto jest zobowiązany do świadczeń alimentacyjnych wobec dziecka na podstawie art. 133 k.r.i.o.
Obowiązek alimentacyjny jest bowiem niezależny od treści stosunku władzy rodzicielskiej. Oznacza to, że rodzica, którego władza rodzicielska wobec dziecka została ograniczona, zawieszona lub nawet – który został całkowicie jej pozbawiony, prawo nadal zobowiązuje, żeby wspierał finansowo swoje dziecko.
Co więcej, jak orzekł Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 24 marca 2000 r., I CKN 1538/99:
Dla istnienia obowiązku alimentacyjnego rodzica względem dziecka bez znaczenia pozostaje również fakt dostarczania dziecku środków utrzymania przez osoby trzecie. Nawet jeżeli dziecko przebywa w rodzinie zastępczej i tam uzyskuje środki utrzymania i wychowania, to nie ma to wpływu na jego uprawnienie do żądania świadczeń alimentacyjnych od rodziców.
To, że rodzic nie sprawuje osobistej pieczy nad dzieckiem, może jedynie wpływać na wysokość świadczeń alimentacyjnych. Przy tym taka osoba będzie zobowiązana do świadczeń w wyższej wysokości, niż rodzic, który sprawuje pieczę nad dzieckiem i swój obowiązek alimentacyjny wykonuje również poprzez osobiste starania o utrzymanie i wychowanie dziecka.
Jak długo rodzice muszą utrzymywać dziecko? Czy jest jakaś granica wieku?
Co do zasady, nie istnieje granica wieku dziecka, po której przekroczeniu jego rodzice zostaną zwolnieni od świadczeń alimentacyjnych.
Jak stanowi omawiany przepis art. 133 k.r.i.o.:
§ 1. Rodzice obowiązani są do świadczeń alimentacyjnych względem dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie, chyba że dochody z majątku dziecka wystarczają na pokrycie kosztów jego utrzymania i wychowania.
§ 2. Poza powyższym wypadkiem uprawniony do świadczeń alimentacyjnych jest tylko ten, kto znajduje się w niedostatku.
§ 3. Rodzice mogą uchylić się od świadczeń alimentacyjnych względem dziecka pełnoletniego, jeżeli są one połączone z nadmiernym dla nich uszczerbkiem lub jeżeli dziecko nie dokłada starań w celu uzyskania możności samodzielnego utrzymania się.
Z § 3 przepisu wynika, że do momentu osiągnięcia przez dziecko pełnoletniości, rodzice nie mogą uchylić się od tego obowiązku. Pod żadnym względem.
Jak długo rodzice muszą utrzymywać dziecko dorosłe? Z wykładni przepisu wynika, że obowiązek ustanie, gdy potomek będzie w stanie utrzymać się samodzielnie. Jak mówi § 3, w przypadku dorosłego dziecka, przy spełnieniu jednej z przesłanek, rodzice mogą uchylić się od obowiązku. Chodzi o sytuację, w której dziecko nie dokłada starań w celu uzyskania możliwości samodzielnego utrzymania się. Rodzice mogą zwolnić się też ze świadczenia, które łączy się dla nich z nadmiernym uszczerbkiem.
Jeśli więc dorosłe dziecko jest tzw. „wiecznym studentem” lub mimo sprzyjających warunków nie szuka pracy, rodzic może zostać zwolniony od łożenia na nie. Jak orzekł Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 12 lutego 1998 r. (I CKN 499/97):
Zaktualizowany przez podjęcie studiów obowiązek alimentacyjny rodziców może jednakże ustać w razie braku pozytywnych wyników studiów.
Obowiązek alimentacyjny a ukończenie studiów przez dziecko
Wydawałoby się, że jeśli rodzice utrzymują dziecko przez okres studiów, to moment uzyskania przez potomnego dyplomu, potwierdzającego zdobycie odpowiedniego wykształcenia wyższego, będzie wiązał się ze zwolnieniem rodziców z obowiązku.
W zasadzie często tak właśnie jest. Zdobycie wykształcenia kierunkowego zazwyczaj oznacza uzyskanie przez młodego człowieka zdolności do samodzielnego utrzymania. Istnieją w tym zakresie jednak pewne wyjątki.
Jednym z nich może być sytuacja, w której pełnoletnie dziecko po ukończeniu studiów wyższych podejmuje specjalistyczne szkolenie zawodowe. Chodzi tutaj na przykład o aplikację po studiach prawniczych, czy też staż podyplomowy po ukończeniu wydziału lekarskiego.
Jak orzekł w wyroku z dnia 31 lipca 2014 r. Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim, II Ca 375/14, mimo że w ramach odbywanej aplikacji lub stażu osoba może zarobkować, to zwykle środki uzyskiwane w tym czasie nie wystarczają na zaspokojenie usprawiedliwionych potrzeb. W takiej sytuacji obowiązek alimentacyjny powinien więc być kontynuowany.
Jak widać to, jak długo rodzice muszą utrzymywać dziecko, jest kwestią indywidualną i zależną od wielu czynników. Ogólną zasadą jest, że rodzice powinni wspierać swojego potomka, aż do momentu kiedy osiągnie on zdolność samodzielnego utrzymania się. Może być to na przykład chwila, w której młody człowiek podejmie pracę zarobkową zaraz po ukończeniu szkoły średniej. Moment ten może nastąpić jednak wiele lat później, po zdobyciu przez dziecko wybranego wykształcenia wyższego.
Co jest ważne, obowiązek alimentacyjny rodziców wobec dziecka nigdy nie wygasa „raz na zawsze”. Zgodnie z treścią art. 133 § 2 k.r.i.o. nawet jeśli potomek przez jakiś czas utrzymuje się samodzielnie, a następnie popada w niedostatek (na przykład w wyniku nagłej utraty pracy, czy bankructwa firmy), rodzice również będą zobowiązani w tym trudnym momencie wspierać swoje dziecko.
