Kto ma prawo przeprowadzić kontrolę drogową? Katalog uprawnionych do tego formacji jest szeroki i bynajmniej nie ogranicza się do Policji czy ITD.
Kto ma prawo przeprowadzić kontrolę drogową?
Zatrzymanie do kontroli drogowej – i sama kontrola – jest normalnym elementem poruszania się po drogach publicznych. Formacją, która tego dokonuje, jest najczęściej Policja, jednak uprawnienia do zatrzymywania kierowców ma wiele służb. Co istotne, samo prawo do ujęcia w wypadku popełnienia wykroczenia i złapania na „gorącym uczynku” ma w zasadzie każdy obywatel, jednakże musi od razu przekazać ujętego w ręce funkcjonariuszy.
W tym tekście skupię się więc jedynie na tych formacjach, które same w sobie mają prawo zatrzymania do kontroli drogowej, a czasem i ukarania. Jest bowiem tak, że katalog organów uprawnionych do dokonywania ww. czynności jawi się jako nieco szerszy, niż wspomniana Policja.
Niemniej zacząć najlepiej od Policji. Uprawnienie do zatrzymywania pojazdów i przeprowadzenia kontroli drogowej przez policję wynika z art. 129 ust. 1 ustawy Prawo o ruchu drogowym. Przepis stanowi, że:
Czuwanie nad bezpieczeństwem i porządkiem ruchu na drogach, kierowanie ruchem i jego kontrolowanie należą do zadań Policji.
Ustęp 2 przepisu uprawnia policjantów podczas kontroli drogowej do legitymowania kierowców i wyznacza zakres tych uprawnień, tj. wydawania im wiążących poleceń, kontroli stanu technicznego czy przeprowadzenia badania trzeźwości, zaś pewne normy – o bardziej ogólnej konstrukcji – znajdują się także w ustawie o Policji. Niektóre zadania, które wymagają wiedzy specjalistycznej, wykonywać mogą jedynie funkcjonariusze o specjalnym wyszkoleniu – tj. ci, którzy pełnią służbę w ruchu drogowym. Chodzi tutaj o sprawdzanie stanu technicznego pojazdu, czy tachografów.
Sam przebieg kontroli ruchu drogowego określa co do szczegółów właściwe rozporządzenie, tj. rozporządzenie z dnia 5 listopada 2019 roku w sprawie kontroli ruchu drogowego. Tam znajdują się normy, które odnoszą się do sposobu zatrzymania pojazdu, czy też do zakazu zatrzymywania pojazdów przez policjantów nieumundurowanych poza obszarem zabudowanym.
Nie tylko Policja
Do prowadzenia kontroli drogowej – także wobec samochodów osobowych – uprawniona jest także Inspekcja Transportu Drogowego, do czego upoważnia ją art. 129a ustawy Prawo o ruchu drogowym oraz ustawa o transporcie drogowym. Kontrola wynikać musi z – na przykład – powzięcia wątpliwości co do trzeźwości kierującego pojazdem, bądź też powinna być skutkiem naruszenia i zarejestrowania wykroczenia w ruchu drogowym.
Kontrolę drogową może także przeprowadzić żołnierz Żandarmerii Wojskowej (rzecz jasna przy realizacji swoich zadań), funkcjonariusz Straży Granicznej (na obszarze całego kraju, a nie tylko w strefie granicznej albo nadgranicznej), funkcjonariusz Służby Celno-Skarbowej, inspektor Inspekcji Ochrony Środowiska (przy asyście policji i w związku z transportem odpadów), strażnik gminny (miejski), strażnik leśny, funkcjonariusz Straży Parku, czy też inna osoba działająca w imieniu zarządcy drogi.
Oczywiście powyższe – inne od Policji – organy wprawdzie mogą podjąć czynności kontrolne, ale czynią to w odpowiednim, właściwym dla swojego przeznaczenia charakterze i zakresie. Inną sferą jest także możliwość karania w drodze mandatu karnego lub w inny sposób (na przykład karno-administracyjny). To regulują zawsze konkretne przepisy.
Sam kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia w sposób dosyć jednoznaczny określa, że postępowaniem mandatowym zajmuje się Policja, zaś inne organy – jedynie w precyzyjnie wskazanym zakresie i tylko wtedy, gdy stanowi tak przepis szczególny. Tak też wskutek kontroli drogowej można dostać mandat od straży granicznej, straży leśnej, czy straży miejskiej, ale jedynie za konkretne czyny (jak wjazd pojazdem silnikowym do lasu, czy też – w odniesieniu do straży gminnej lub miejskiej – nieprawidłowe parkowanie).
Warto zauważyć, że wobec uprawnień innych niż Policja formacji do prowadzenia kontroli drogowej można zauważyć pewną prawidłowość, która wyraża się w stopniowym – na przestrzeni lat – rozszerzaniu uprawnień, może z wyjątkiem straży gminnych (miejskich). Zmiany legislacyjne idą zatem w kierunku upodobniania – w sferze uprawnień – różnych formacji o przeznaczeniu szczególnym do Policji.
