Kontrole drogowe są zmorą kierowców. Nikt nie lubi być kontrolowany, a bardzo często wydaje się, że funkcjonariusze nadużywają swoich uprawnień. Doskonałym przykładem w tym zakresie był problem z legalnością wyrywkowych kontroli trzeźwości, które ostatecznie uregulowano w ustawie tak, że obecnie żadnych wątpliwości nie ma. Jakie są uprawnienia Policji podczas kontroli drogowej? Wyjaśniamy.
Uprawnienia Policji podczas kontroli drogowej
Kontrole drogowe można podzielić na te, które prowadzone są prewencyjnie, a także takie, które mają miejsce zaraz po ujawnieniu wykroczenia, czy przestępstwa. Zadania Policji per se wynikają z artykułu 14 ust. 1 ustawy o Policji, który m.in. stanowi, że
W granicach swych zadań Policja wykonuje czynności: operacyjno-rozpoznawcze, dochodzeniowo-śledcze i administracyjno-porządkowe w celu: […] rozpoznawania, zapobiegania i wykrywania przestępstw, przestępstw skarbowych i wykroczeń;
Z powyższego przepisu jasno wynika, że czynności prowadzone przez funkcjonariuszy policji nie ograniczają się jedynie do działań post factum, po tym, jak miał miejsce czyn bezprawny. Policja wykonuje również działania, mające na celu zapobieganie i wykrywanie takowych.
Konsekwencją uregulowania takich, a nie innych dyrektyw, są dalsze przepisy, które wprost określają konkretne uprawnienia funkcjonariuszy, również te, które wiążą się z szeroko pojętym ruchem drogowym.
Kiedy funkcjonariusz może zatrzymać kierowcę do kontroli?
Wbrew powszechnemu mitowi, zatrzymanie kierowcy do kontroli nie musi być konsekwencją złamania przez niego przepisów prawa. W przeciwieństwie do tego, jak działają policjanci np. w Teksasie (według Wojciecha Cejrowskiego), kierowca nie musi popełnić wykroczenia lub przestępstwa, żeby móc go w ogóle zatrzymać.
Ustawodawca raz jeszcze, precyzując, wskazuje na zadania Policji — tym razem w ustawie Prawo o ruchu drogowym. Zgodnie z art. 129 ust. 1 owej
Czuwanie nad bezpieczeństwem i porządkiem ruchu na drogach, kierowanie ruchem i jego kontrolowanie należą do zadań Policji.
Ustęp 2 wprost określa uprawnienia funkcjonariuszy, podczas przeprowadzania kontroli. Warto zauważyć, że samo polecenie zatrzymania się do kontroli, nie jest wprost wyrażone w ustawie. Taki obowiązek wynika jednak z konieczności realizowania uprawnień, które z kolei wyrażone są dosadnie. Tak też funkcjonariusz ma m.in. prawo do
- legitymowania uczestnika ruchu i wydawania mu wiążących poleceń co do sposobu korzystania z drogi lub używania pojazdu
- sprawdzania wymaganych dokumentów
- weryfikacji danych o pojeździe, w tym danych o dokumentach pojazdu w centralnej ewidencji pojazdów
- żądania okazania dokumentu potwierdzającego prawo do używania pojazdu
- żądania poddania się przez kierującego pojazdem lub przez inną osobę, w stosunku do której zachodzi uzasadnione podejrzenie, że mogła kierować pojazdem, badaniu w celu ustalenia zawartości w organizmie alkoholu lub środka działającego podobnie do alkoholu
- sprawdzania stanu technicznego, wyposażenia, ładunku, wymiarów, masy lub nacisku osi pojazdu znajdującego się na drodze
- zatrzymania, w przypadkach przewidzianych w ustawie, dokumentów stwierdzających uprawnienie do kierowania pojazdem lub jego używania
- wydawania poleceń
- używania przyrządów kontrolno-pomiarowych, urządzeń rejestrujących
- usuwania lub przemieszczania pojazdu w niektórych wypadkach
- używania urządzeń nagłaśniających, sygnalizacyjnych lub świetlnych
- występowania w uzasadnionym przypadku z wnioskiem o ocenę stanu zdrowia kierującego pojazdem
Przebieg kontroli drogowej — początek
Przebieg kontroli ruchu drogowe określa stosowne rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 18 lipca 2008 r. w sprawie kontroli ruchu drogowego.
Kontrola drogowa rozpoczyna się od podania sygnału kierowcy. Policjant umundurowany w warunkach dostatecznej widoczności podaje sygnały tarczą do zatrzymywania pojazdów (tzw. lizak) lub ręką, a w warunkach niedostatecznej widoczności — latarką ze światłem czerwonym albo tarczą do zatrzymywania pojazdów ze światłem odblaskowym lub światłem czerwonym. W wypadku, gdy funkcjonariusz porusza się pojazdem, może on korzystać urządzeń nagłaśniających, sygnalizacyjnych lub świetlnych. Jeżeli policjant znajduje się w śmigłowcu, to polecenia będą wydawane głosowo.
Jeżeli policjant jest nieumundurowany, to kontrolę może przeprowadzić jedynie w obszarze zabudowanym. Dotyczy to jednak kontroli drogowej tzw. prewencyjnej, a nie zatrzymania pojazdu, za którym prowadzony jest pościg.
Samo miejsce, w którym zatrzymany do kontroli pojazd ma stanąć, również precyzyjnie określają przepisy. Musi to być miejsce, w którym postój nie powoduje zagrożenia dla ruchu drogowego, a sam radiowóz powinien znajdować się za zatrzymanym pojazdem. Oczywiście nie ma to zastosowania do pojazdu, zatrzymanego w wyniku pościgu, ale również takiego, którego stan techniczny wymaga natychmiastowego unieruchomienia.
Czy znana jest panu przyczyna kontroli?
Policjant, po zatrzymaniu pojazdu, podaje kierującemu stopień, imię i nazwisko oraz przyczynę zatrzymania. Pytania w stylu „czy znana jest panu przyczyna kontroli?”, są rażącym naruszeniem procedury. Na żądanie kontrolowanego, policjant umundurowany okazuje legitymację służbową, w taki sposób, żeby kierowca mógł zanotować dane, pozwalające na identyfikację funkcjonariusza. Policjant nieumundurowany legitymację okazuje zawsze.
Nieodłącznym elementem kontroli jest również żądanie okazania dokumentu prawa jazdy, a także dowodu osobistego. Nie jest obecnie wymagane posiadanie dokumentów, potwierdzających aktualne ubezpieczenie OC, a także dowodu rejestracyjnego — te dane funkcjonariusze sprawdzą zdalnie, w systemie.
Kolejnym elementem kontroli drogowej jest również badanie trzeźwości. Zgodnie z obowiązującymi przepisami, nie jest już wymagane uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa przez kierującego — przesłanką do badania trzeźwości jest jedynie podejrzenie, że osoba mogła prowadzić pojazd. Co, w wypadku kierowcy, jest oczywiste.
Czy policjant może przeszukać samochód bądź osobę?
Artykuł 15 ust. 1 pkt 5 ustawy o Policji stanowi, że funkcjonariusz policji ma prawo do
dokonywania kontroli osobistej, a także przeglądania zawartości bagaży i sprawdzania ładunków w portach i na dworcach oraz w środkach transportu lądowego, powietrznego i wodnego:
Zgodnie z tym przepisem, kontroli dokonać można w razie istnienia uzasadnionego podejrzenia popełnienia czynu zabronionego pod groźbą kary lub w celu znalezienia:
- broni lub innych niebezpiecznych przedmiotów mogących służyć do popełnienia czynu zabronionego pod groźbą kary
- przedmiotów, których posiadanie jest zabronione, lub mogących stanowić dowód w postępowaniu prowadzonym w związku z realizacją zadań, o których mowa w art. 1 ust. 2 pkt 1, 2, 3a, 4, 4a, 6 i 7, oraz przepisów innych ustaw określających zadania Policji lub
- przedmiotów podlegających przepadkowi w przypadku uzasadnionego przypuszczenia posiadania przez osobę broni lub takich przedmiotów lub uzasadnionego przypuszczenia ich użycia do popełnienia czynu zabronionego pod groźbą kary
Warto zwrócić uwagę na zastosowanie przez ustawodawcę alternatywy zwykłej. Oznacza to, że uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa nie jest wymagane, aby taką kontrolę przeprowadzić. Nie oznacza to jednak, że policjanci mogą w zasadzie wszystko. Powyższy przepis został uznany za niekonstytucyjny, w tym zakresie, w jakim uprawnia policjantów do dokonywania kontroli osobistej, nie określając granic tej kontroli. Całość wyroku można przeczytać na stronie Trybunału Konstytucyjnego.
Odmowa przyjęcia mandatu
Jeżeli przyczyną kontroli albo jej skutkiem, okaże się ujawnienie wykroczenia, to — na mocy konkretnych przepisów — funkcjonariusz policji ma prawo, subsydiarnie, zamiast sądu, ukarać sprawcę owego. Najczęściej będzie to mandat karny, rzadziej zastosowanie pouczenia.
Warto również pamiętać, że odmowa przyjęcia mandatu nie jest żadnym przywilejem. Zgodnie z Konstytucją RP, właściwym do orzekania o winie i karze, jest sąd. Godząc się na mandat karny, świadomie rezygnujemy ze swojego prawa do sądu, na rzecz szybkiego „załatwienia sprawy”. W wypadku odmowy przyjęcia mandatu bądź decyzji Policjanta o bezcelowości zastosowania mandatu karnego sporządzony zostanie wniosek do sądu o ukaranie (patrz – sprzeciw od wyroku nakazowego).
Jeżeli w toku czynności wyniknie uzasadnione podejrzenie, że popełniono przestępstwo, będące konsekwencją na przykład ze stanu nietrzeźwości, bądź wykrycia nielegalnych substancji, zostanie wszczęte postępowanie karne, które jest jednak zbyt szerokim zagadnieniem do zwięzłego przedstawienia w tym wpisie.
Inne organy uprawnione do kontroli
Kontrolę drogową prowadzić może również Straż Graniczna, Inspekcja Transportu Drogowego, Straż Miejska, a także szereg innych organów, ujętych w ustawie.
W odniesieniu do żołnierzy zawodowych, a tym bardziej pojazdów, należących do armii, formacją właściwą do przeprowadzania kontroli drogowej, jest Żandarmeria Wojskowa, która ma w zasadzie takie same uprawnienia jak Policja.
