Zmieniający się krajobraz demograficzny w Polsce stawia przed systemem edukacji nowe wyzwania. Z danych firmy VULCAN wynika, że aż 35% oddziałów w szkołach podstawowych to grupy mniejsze niż 18 uczniów, a przypadki jednoosobowych klas również nie są rzadkością.
Malejąca liczba uczniów i rosnące koszty utrzymania takich małych oddziałów skłaniają do refleksji nad potrzebą reform.
Malejąca liczba uczniów
Jednym z głównych czynników wpływających na obecny stan rzeczy jest sytuacja demograficzna. W 2023 roku urodziło się jedynie 272 tysiące dzieci, co jest najniższą liczbą od czasów II wojny światowej. Dla porównania, w 1983 roku liczba urodzeń wynosiła 724 tysiące. Spadek liczby urodzeń przyczynia się do konieczności otwierania coraz mniejszych klas.
Każdy mały oddział generuje znaczące koszty. Utrzymanie jednoosobowej klasy kosztuje rocznie ponad 100 tysięcy złotych. Ekspert z firmy VULCAN, Jan Zięba, sugeruje, że jednym ze sposobów ograniczenia tych kosztów mogłoby być wprowadzenie zmian w zasadach organizacji sieci szkół podstawowych. Propozycje obejmują tworzenie szkół z częścią klas, np. tylko z klasami IV-VIII, co mogłoby zmniejszyć liczbę bardzo małych oddziałów.
Problemy kadrowe
Jednym z największych problemów, z jakimi boryka się polska oświata, jest rezygnacja nauczycieli z zawodu. Wynika to głównie z niskich wynagrodzeń, co potwierdza Barometr Zawodu 2024 przygotowany przez Wojewódzki Urząd Pracy w Krakowie na zlecenie Ministerstwa Rodziny i Polityki Społecznej. Nauczyciele praktycznej nauki zawodu, nauczyciele przedmiotów ogólnokształcących, zawodowych, przedszkoli oraz szkół specjalnych i oddziałów integracyjnych są na liście najbardziej deficytowych profesji.
Dane z profilu Dealerów Wiedzy pokazują, że liczba ofert pracy dla nauczycieli w 2024 roku sięga 11 774, przy czym braki kadrowe dotyczą zarówno szkół ogólnokształcących, jak i przedszkoli. Województwo mazowieckie i Warszawa wyróżniają się wyjątkowym zapotrzebowaniem na nauczycieli, z 3100 ofertami pracy, z czego 1600 w samej Warszawie. Średnio każda placówka oświatowa w Warszawie poszukuje aż trzech nauczycieli.
Malejąca liczba uczniów oraz rosnąca liczba rezygnacji z zawodu nauczyciela stawiają polski system edukacji przed koniecznością adaptacji i wprowadzenia innowacji. Dostosowanie prawa do zmieniających się warunków demograficznych, jak również optymalizacja organizacji sieci szkół, są kluczowe dla poprawy sytuacji. Samorządy potrzebują większej swobody w organizacji szkół, aby skutecznie reagować na zmieniające się realia.
